Heima er bezt - 01.12.1965, Síða 10

Fyrir nokkrum árum var reistur myndarlegur viti i Æðey,
enda full þörf á fyrir sjófarendur.
manna hafa verið franskir. Hófu Spánverjar hvalveiðar
í Norðurhöfum í bvrjun 17. aldarinnar, og það var í
slíkri för sem þeir urðu skipreika á Ströndum norður.
í sumum annálum segir, að skip þeirra sem brotnuðu,
hafi verið tvö, í öðrum þrjú, og mun hið síðara vera
nær sanni. Komust skipsbrotsmenn við illan leik á land,
en björguðust þó flestir. Höfðu þeir heyrt getið um
haffært skip, sem lægi suður í Jökulfjörðum, og hugðu
þeir að á því myndu þeir geta siglt yfir Atlantshafið.
Sú varð þó ekki raunin á, því skipið reyndist lekabytta
hin mesta og alls ófær til langferða. Skiptu Spánverjar
sér þá, nokkur hluti þeirra fór suður um firði, en hinn
hópurinn hélt til Æðeyjar og settist þar að. Fyrir síðar-
nefnda flokknum var Marteinn sá, sem getur hér að
framan í frásögn Jóns Eggertssonar.
Með þessu hefst Æðeyjar-þáttur hins mikla harm-
leiks. Er þess getið, að Marteinn hafi setið með kump-
ánum sínum í Æðey, fengist við fiskveiðar og hugað
að hvölum. Fór orð af þeim félögum, að þeir væru
djarftækir þar sem föng voru fyrir og stálu þeir ýmsu,
m. a. stórgripum. Eitt sinn tóku þeir sig til og sigldu
yfir til Ögurs, þar sem Ari sýslumaður Magnússon bjó,
mestur höfðingi vestanlands á þeim tíma. Þangað munu
þeir hafa ætlað í ránsför. En hvort sem Ara hefur bor-
izt njósn af för þeirra eða ekki, er svo mikið víst að
hann var ekki jafn óviðbúinn og þeir hugðu. Hafði
hann mannafla fyrir, og urðu þeir að fara slippir á brott.
Sagt er að Spánverjar hafi haft í hótunum við Ara,
brugðu hnífum á barka sér og sagt, að þannig myndu
þeir vinna á honum, er þeir næðu til hans. Síðan rálcu
þeir upp gaul mikið sem tákna átti angistarvein hús-
freyju, konu Ara, og barna hans, þegar þeir ynnu á
honum.
Með þessu kölluðu Spánverjar örlögin yfir sjálfa sig,
því nú reiddist Ari fyrir alvöru og sór hefnd. Hann
safnaði liði, og laugardaginn fyrstan í vetri, sem bar
upp á 14. október, hélt Ari með liði sínu, rúmlega 50
manns, norður yfir Djúp áleiðis til Æðeyjar. Áður
höfðu njósnir borizt af því, að fátt Spánverja væri
heima í Æðey þann dag, því flestir þeirra voru norð-
ur á Sandeyri á Snæfjallaströnd að skera hval.
Ari stefndi liði sínu til Æðeyjar og kom þangað á
kvöldvöku, nokkru áður en heimilisfólkið gekk til
náða. Um þetta segir Jón lærði á þessa leið:
„Þá hafði Pétur pilote (einn Spánverjanna) sent til
sjávar að sjá til skipa, því honurn var ekki ugglaust, frá
því skipið fór, tók síðan til lestra sinna og hafði lengi
lesið, lagði síðan bókina saman undir höfuð sér og
sofnaði út af, lá hann á tröppum í baðstofunni í Æðey
og hafði utar höfuðið. Hans kumpán, mjög gildur mað-
ur, lá á gólfi í hattkápu sinni, er heitið hafði Lazarus.
Strax sem nú herinn kom á land í Æðey, hafði verið
óp og ys, rifs og hrifs af því smálega, sem fyrir þeim
varð og þeira kanni var á. Þá reif einn kylfukepp úr
skipi sínu og hafði höggexi stóra í annarri hendi. Gengu
svo til bæjar.
Ásgeir Guðmundsson, fyrrum bóndi i Æðey, með tvo vini
sina — lunda.
434 Heima er bezt