Æskan - 01.12.1989, Page 38

* # Jf *
Frásögn skáldkonunnar Huldu
Ég ætla nú að lýsa jólunum og að-
draganda þeirra eins og þau voru í átt-
högum mínum þegar ég var bam.
Munu jólasiðirnir, líkt og málið sem
þjóðin talar, hafa verið og vera svipaðir j
um land allt þó að einstök atriði hafi j
verið nokkuð sitt á hvað vegna ólíkra
staðhátta.
Jólatilhlökkunin og jólaundirbúning-
urinn hófst með föstuinnganginum. Pá
voru soðnir sperðlar og gefnir heitir í
kvöldmatinn. Voru þetta síðustu leifar
hins gamla „kvöldskatts“ er tíðkaðist
áður um land allt. Þá voru nú „jóla-
föstugestimir“ næst: Unglingamir fengu
einhver pappírsblöð til þess að skrifa á
jólaföstugestina. Ég man hvernig faðir
minn hló við þegar við systurnar báð-
um hann um blað en blöð fengum við
og geymdum vel og vandléga. Vorum
við óvenju gestrisnar á föstunni, ósk-
uðum heitt að sem flestir kæmu og
flýttum okkur að ná í blöðin, ef einhver
kæmi, og skrá þar nafn gestsins og
mánaðardaginn sem hann bar að
garði. Og gramar vomm við vinnu-
mönnunum ef gestur hafði komið til
þeirra í fjárhúsin og þeir vanrækt að
bjóða honum heim til bæjar - því að
ekki var það tekið gilt þó að einhver
kæmi í fjárhúsin til piltanna og færi án
þess að þiggja góðgerðir. Um jól var
svo föstugestunum „jafnað niður“.
Stúlkurnar fengu piltana og piltamir
stúlkumar - og mikið gaman hent að.
Um föstuinnganginn fór og húsmóð-
irin að hugsa fyrir jólaklæðum heimilis-
manna því að enginn mátti „klæða
jólaköttinn“. Var ofið, prjónað og
saumað eitthvað handa öllum og síðan
geymt. Skemmtilegast þótti að enginn
vissi fyrirfram hvað hann ætti að fá í
jólagjöf.
Níu jólasveinar
Níu nóttum fyrir jól komu jólasvein-
amir, einn á dag. í átthögum mínum
vom þeir níu talsins og hétu: Stekkjar-
staur, Giljagaur, Gluggagægir, Gátta-
þefur, Kertasníkir, Ketkrókur, Potta-
skefill, Pönnusleikir og Ljósabani.
Börnin kunnu vísur og þulubrot um þá
og höfðu gaman af að láta segja sér frá
þeim. En ekki trúðu þau orðið á tilveru
þeirra. Einu sinni teiknaði faðir minn
alla jólasveinana og límdi upp á bað-
stofuþilið, til mikillar gleði fyrir okkur
systumar. Man ég enn vel eftir svip-
móti þeirra og tilburðum hvers um sig
og finn til barnslegrar gleði þegar mér
koma þessir bemskuvinir í hug.
Nokkrum dögum fyrir jólin vom
jólakertin steypt, bæði stokkkerti og
formkerti. Voru kertaformar til á hverj-
um bæ en stokkkertagerðin var að
leggjast niður þegar ég var bam. En
ekki vildum við bömin missa af henni
og báðum móður okkar sem innilegast
að steypa í stokk og búa til að minnsta
kosti eitt „kóngakerti“ - en þau vom
þríörmuð og kveikt á þeim á jólanótt-
ina.
Og nú var komið að langskemmti-
legasta jólaundirbúningnum: laufa-
brauðsgerðinni. Til Laufabrauðsdags-
ins var hlakkað af öllum, eldri sem
yngri. Þegar fyrir dagmál var byrjað á
brauðgerðinni, vætt með góðri mjólk í
miklu af hveiti og síðan hnoðað vel
upp í. Var það erfitt verk að hnoða og
breiða út laufabrauðið og skiptu konur
því með sér en allir hjálpuðust að því
að skera það út. Vom sumir karlmenn
miklir snillingar við laufabrauðsskurð.
Á vökunni var svo brauðið steikt í tólg,
hlaðið upp í trog og farið varlega með
það því að það var mjög þunnt og
brothætt. Síðan var það geymt frammi
í skemmulofti eða einhverjum öðmm
afviknum stað til jóla. Þótti best að búa
það til svo sem viku áður en átti að
nota það. Ljós vom tendruð og látin
loga um allan bæinn. Kertin og laufa-
brauðið sótt fram á skemmuloft og
borið inn í búr.
Laufabrauð geymist mjög lengi
óskemmt. Man ég að gömul kona
heima gaf okkur bömunum laufabrauð
upp úr kistu sinni á páskum og var það
sem á jólum. - Áður fyrr var laufa-
brauðið búið til úr sigtuðu rúgmjöli en
38 Æskan