Æskan - 01.12.1989, Blaðsíða 40

brauði og smjöri og hnausþykkur hrís-
gijónagrautur með sykri, kanel og
smjöri á eftir. Síðar um kvöldið var svo
drukkið sætt kaffi. Allir fengu jólakerti,
oftast fleiri en eitt.
Á helgri hátíð
Sjálf jólahelgin hófst með því að les-
inn var jólalesturinn og sálmur sung-
inn, bæði fyrir og eftir. Síðan var sest
að snæðingi. - Að máltíðinni lokinni
bjuggust þeir til aftansöngs á kirkju-
staðnum sem þangað ætluðu. Hinir
sátu heima og hvíldu sig eftir erfiði
dagsins, lásu í guðsorðabókum, raul-
uðu eftirlætissálmana sína upp úr
sálmabókinni, töluðu hljóðlega saman
og sýndu hver öðrum jólagjafimar.
Börnin kveiktu á kertunum sínum,
horfðu inn í ljósið og sáu guðs dýrð í
litla loganum.
Til forna var aftansöngur haldinn á
jólanótt en talið er að hann hafi lagst
niður skömmu fyrir miðja átjándu öld.
- Þegar ég var bam voru jólanæturtíð-
ir aftur upp teknar. Mun ég hafa verið
um tíu ára gömul þegar fyrsti aftan-
söngur var haldinn á ný í Þverárkirkju í
Laxárdal. - Það var talað um að nú
ætti að vera aftansöngur og allir fóru til
kirkju. Aldrei gleymi ég þeim dýrðar-
ljóma sem mér fannst vera yfir þessari
guðsþjónustu. Allt var ljósum prýtt og
óvenju mikið sungið. Presturinn var
ungur og ljúfmannlegur og hafði fagra
rödd. Ræðan var örstutt en söngurinn
margbreyttari en venja var til og allt
með einhverjum unaðslegum hátíða-
blæ í fallegu kirkjunni hans afa á
Þverá. - Aftansöngur mun nú tíðkast
um allt land og vill fólkið áreiðanlega
ekki af honum sjá í annað sinn.
Aldrei var spilað á spil né aðrar
skemmtanir um hönd hafðar á jóla-
nóttina. Þótti það hin mesta ósvinna ef
út af þessu var brugðið. Jólanóttin var
hrein og stillt eins og stjörnur himins-
ins. Á hana mátti ekki falla hinn
minnsti skuggi. Hún var vin í eyði-
mörku vetrarmyrkurs og kulda - skjól
hins minnsta smælingja jafnt sem hins
voldugasta höfðinga - háheilög stund
sem lét drauminn um guðsríki á jörðu
rætast ár hvert - í nokkrar klukku-
stundir.
Á hverjum bæ var ljós látið loga yfir
sofandi fólkinu þessa einu nótt. Jóla-
dagurinn hófst með því að húsfreyjan
og eldhússtúlkan færðu fólkinu kaffi og
jólabakstur í rúmið. Síðan var klæðst
við jólaljós. Karlmenn fóru til gegninga
og konur til mjalta. Er því var lokið
bjuggust menn á ný í jólaskartið. Sumir
fóru til kirkju, aðrir sátu heima og
hlýddu húslestri.
Þegar kirkjufólkið var komið heim
aftur var miðdagsverður borinn inn.
Þótti börnum og unglingum ekki lítið
til koma að mega færa fólkinu hrokaða
diskana með laufabrauðs-hlaðanum
ofan á. Svo var borðaður rauðgrautur
með rjóma eða „vínsúpa" á eftir. Vín-
súpa var venjuleg sætsúpa með sagó-
grjónum, sveskjum og rúsínum og saft
út í. Var hún aðeins höfð á hátíðum og
í veislum.
Eftir miðdegismatinn var oftast ró-
legt. Karlmenn fengu sér blund í rúmi
sínu, kvenfólkið skrafaði saman eða las
í sálmabókum, bömin léku sér hljóð-
lega. Þar sem stutt var á milli bæja
brugðu menn sér stundum í heimsókn
en töfðu sjaldan lengi. Jóladagurinn
var of heilagur til hversdagslegra
skemmtana. En á annan í jólum var
glaumur og gleði, spilað á spil, dansað,
þar sem stofur voru - og leikið á har-
moníku og fiðlu - hópast saman á
bæjunum og vakað fram á nótt. Jólin
voru á enda það árið. Hversdagsannir
biðu allra. Og það var svo hressandi að
fá sér einn fjörugan dans og syngja eitt
lag áður en virkir dagar komu með
starf og strit á ný.
Viku eftir jólin kom svo áramótahá-
tíðin. En ekki var jafnmikill helgiblær
yfir henni sem jólunum. Þó var ára-
mótastundin bæði heilög og háalvar-
leg. Þá söng allt fólkið „Nú árið er liðið
í aldanna skaut“. Á eftir tókust allir í
hendur, þökkuðu hver öðrum fyrir
gamla árið og óskuðu gleðilegs nýárs.
Á gamlárskvöld og nýársdag voru
messur og matarveitingar svipaðar og
um jólin. - Álfadansar og brennur
voru stundum á gamlárskvöld en þó
oftar á þrettándanum. Sá dagur var
lokadagur jólahelginnar í fornum sið
og þó að ekki væru lengur nema þrír
fyrstu jóladagarnir haldnir helgir þá var
þrettándans minnst með skemmtisam-
komum, brennum og álfadansi. En
ekki verður því nánar lýst í þessari
stuttu grein. „Jólin eru þrotin - og lifið
þið vel!“
(Hulda hét réttu nafni Unnur Benedikts-
dóttir Bjarklind. Hún var fædd 6. ágúst
1881 á Auðnum í Laxárdal. Fyrsta bók
hennar, Kvæði, kom út 1909 en eftir það
sendi hún frá sér bæði kvæðasöfn og sög-
ur. Eitt af þekktustu kvæðum Huldu er,
Hver á sér fegra föðurland?, ort í tilefni af
stofnun lýðveldisins árið 1944. Hún lést
1946. - Grein þessi er skrifuð 1942. Hún
birtist í jólablaði Æskunnar 1963)

40 Æskan