Í uppnámi - 24.12.1901, Blaðsíða 14

82
tíðkað meðal Asíubúa og taflsnillinga í klaustrum og við hirðirnar
á miðöldunum. A 18. öldinni varð áliugi manna á þessu meiri en
áður, en á 19. öldinni varð sá áhugi almennur. Skákdæmin eru nú
orðin listaverk — andleg hressing, sem útheimtir sálarkrapta líka þeim,
er málarar og skáld liafa. Þess skal getið, að það fer engan veginn
saman að vera góður taflmaður og góður skákdæmahöfundur, sem
sést bezt af því, að það er varla dæmi til þess að einn maður hafi
getið sér mikið nafn í hvorutveggja. Agrip það af sögu skákdæma-
listarinnar, sem hér fer á eptir er eðlilega mjög ófullkomið, þar sem
um svo víðtækt og flókið efni er að ræða.
A seinni hluta hinnar arabisku skákaldar — á 12. og 13. öld
eptir voru tímatali — lítur út fyrir að menn hafi tekið að búa til,
rita upp og rannsaka tafllok og skákdæmi, en þá grein skáktaflsins
þarf að æfa og iðka á allt annan hátt heldur en tellinguna sjálfa.
I ritum frá þeim tíma eða frá fyrsta tímabili Evrópu-skákaldarinnar
flnnast ekki heil töfl, heldur ýmsar ímyndaðar taflbyrjanir, er vér
höfum minnst á áður, og tafllok eða eptirlíking þeirra. Að því er
vér getum bezt séð, mun líka aðalskemmtunin af miðalda-skáktaflinu
hafa verið fólgin í því að ráða ýmsar taflþrautir, því að það er fyrst
í lok 15. aldar, að vér finnum í bók eius skákhöfundar það, sem kalla
megi uppritun á lieilu tafli. I bók Alfons konungs er fyrst lýsing á
borðinu, mönnunum og taflinu, ennfremur hinar nauðsynlegustu reglur
um mannganginn, en svo kemur yflr 100 tafllok og er það meiri
liluti bókarinnar. Um sömu mundir var ritað á Langbarðalandi
jafnvel enn stærra safn af tafllokum og gjörði það Nicolak de NicolaI
(eða di San Nicolö); vér vitum ekki mikið um liann sjálfan annað
en það, að hann nefnir sig í sumum af þeim handritum, er enn eru
til frá hans liendi, “Bonus Socius.” Bók hans er stórt forðabúr
miðalda-skákdæma. Löngu síðar kemur annar safnari til sögunnar,
er kallar sig “Civis Bononiæ.” T Flórens, Róm, París, Lundúnum
og annarsstaðar eru til handrit af þessum söfnum og öðrum svipuðum
og hafa þau á síðasta mannsaldri verið rannsökuð af lærðum mönnum,
en þó lítur eigi út fyrir að allir leyndardómarnir, er þau geyma, séu
iitskýrðir til fullnustu.1 Þessi gömlu skákdæmi eru minna virði fyrir
taflmenn nú á dögum vegna þuss að ráðningarnar verða að lagast
eptir tafllögum asíatisku Evrópualdarinnar, en þá var manngangurinn
frábrugðinn því, sem nú gjörist.
1 Innihald allmargra af þeim liefur verið birt í hinu ágæta riti eptir
dr. A. van dee Linde, er heitir “Quellenstudien zur Geschichte des Scliach-
spiels” (Berlin 1881); margt má og fiuna um þetta í “Geschichte und
Litteratur des Schachspiels ' eptir sama höfutid (eiukum 1. bls. 202—278).