Kirkjuritið - 01.02.1967, Blaðsíða 10

56
KIRKJURITIÐ
Iilið, sem ekki snertir beinlínis liin trúrænu viðhorf. Svo vill
til, að vjer Islendingar liöfuni átt fornar bókmenntir og sögur,
sem jafnvel á síðustu öldum liafa baft ómetanlega þýðingu
fyrir þjóð vora fram til þessa dags. Hlnni eldri kynslóð hefir
stundum verið legið á hálsi fyrir það, að grafa sig niður í forn-
bókmenntirnar og hafa allan liugann við menn og málefni
löngu liðinnar aldar. Það befir verið sagt, að það væri liarla
lítils virði að binda bug sinn við sögupersónur, sem dánar
væru fyrir mörgum öldum, eða að yrkja Ijóð og rímur út
af Iietjum og köppum fyrri alda. En þeir, sem slíka dóma
fella, bafa ekki skilið, bvað fornsögurnar raunverulega vom
í meðvitund forfeðra vorra á niðurlægingartímum þjóðarinnar.
Þær voru ekki aðeins gamlar sögur, beldur heimur, sem fólkiS
lifSi í samhliSa þeirri veröld, sem blasti viS hversdagslega.
Séra Hallgrímur Pétursson lýsir þessum tveim heimum sam-
bliða í kvæðinu Aldarhætti. Á yfirborðinu er liér um að ræða
tvenna tíma sögu þjóðarinnar, en í raunveruleikanum eru
það tveir heimar, sem til eru hlið við hlið, og livor ofinn í
annan. Annar er lieimur fornsagnanna, þar sem Islending-
urinn hugsar hátt og stórt, kennir sig frjálsan og óbáðan,
sýnir manndóm, hetjulund, vitsmuni og menntaþrá. Hinn er
lieimur sautjándu aldarinnar, eins og Hallgrímur þekkir
liann, og dregur liann sízt lir stóryrðum, þegar liann lýsir
eymd og dugleysi samtíðar sinnar. Þeir, sem lifa í liinum
fyrrnefnda lieimi, þeir lifa raunverulega ekki í fortíð, lieldur
í nútíð. og sagan verður þeim nútíðarfyrirbæri. Þegar kemur
fram á 19. öldina er hin forna saga runnin þjóðinni svo í
merg og bein, að hún ræður meiru um bugsunarbátt liennar
beldur en það, sem annars myndu vera kallaðar staðreyndir
samtíðarinnar. Þjóðin fer að bugsa sem frjálsborin kappa-
þjóð, og sér í hverju framfaraspori skráðan kafla betjusög-
unnar. Baráttan fyrir lireinsun tungunnar, endurfæðing skáld-
ska|>arins, berlivöt íþróttanna, eigin siglingar og skipastóll,
endurbeimt valdsins á ýmsum sviðuin — allt er þetta líf forn-
sögunnar í nútíð og samtíð. Sem eitt smávægilegt dæmi um
það, hvernig fornsagan varð veruleiki líðandi stundar, má
nefna það, að ungur íslenzkur menntamaður komst eitt sinn
í vanda nokkurn í erlendri borg, og var að því kominn að
yíkjast undan með afsökunum, — en þá skaut upp í buga