Nýjar kvöldvökur - 01.01.1937, Blaðsíða 51

NYTJAJURTIR
45
un út um Frakkland og Spán og víðar
um lönd. Var hvorttveggja, að mönnum
féllu áhrif jurtarinnar vel í geð, og hitt,
að hún naut mikils átrúnaðar til lækn-
inga. Þá er og talið, að styrjaldir þær, er
á þessum öldum geysuðu í Evrópu hafi
átt drjúgan þátt í útbreiðslu tóbaksnotk-
unar. Frá Evrópu barst tóbaksnotkun til
Asíu, og fór tóbakið sigurför um heim all-
an á furðu skömmum tíma. Er það nú tví-
mælalaust hið algengasta nautnalyf mann-
kynsins, og stoðar lítt, þótt fjöldi góðra
manna hafi þarizt gegn því með oddi og
egg. Hingað til lands er talið að tóbak
hafi fyrst flutzt í byrjun 17. aldar, og
hafa menn áreiðanlegar sagnir af því hér
1615. Lærðu íslendingar fljótt, eins og
aðrar þjóðir, bæði að reykja, tyggja og
taka í nefið.
Tóbak er ræktað víða um heim. Mest
er það þó í hitabeltinu og hinum heit-
tempruðu löndum. Einna bezt þykir tó-
bak frá Havana og Brasilíu. Mesta fram-
leiðslulandið er þá Bandaríki Norður-
Ameríku. Hefir um þý af heimsfram-
leiðslunni verið þaðan. Af Evrópulöndum,
sem rækta tóbak, má nefna Rússland,
Dónárlöndin, Þýzkaland og Frakkland.
Tóbaksjurtin er einær. Verður því að
sá til hennar á hverju vori. Þegar plönt-
urnar eru orðnar nokkuð vaxnar er þeim
plantað í beð. Þarf að annast þær vel yfir
sumarið, og einkum hindra að þær blómg-
ist, því að blómgun dregur úr blaðvextin-
um, en vegna blaðanna er jurtin ræktuð.
Þegar plantan er fullvaxin, er skorið upp.
I heitum löndum er öll plantan tekin í
einu, en þar sem vöxturinn gengur seint,
eins og oftast er í kaldari löndum, eru
blöðin plokkuð smám saman eftir því sem
þau vaxa. Eftir uppskeruna eru plönturn-
ar hengdar til þurks í hjalla í 1—2 mán-
uði. Ýmsar efnabreytingar verða þá í
blöðunum jafnframt því sem þau þorna.
J’annig breytist nokkuð af mjölvi þeirra
í sykur. Mjög er áríðandi fyrir gæði tó-
baksins að þurrkun þess takist vel. Síðan
eru blöðin stökkuð og fergð. Þá hleypur í
þau gerð, sem talið er að bakteríúr valdi.
Verða þá efnabreytingar í tóbakinu. Að
gerðinni lokinni eru blöðin' aðgreind' og
eru nú fullbúin til iðnaðar, hvort sem úr
þeim skal unnið reyk-, munn- eða neftó-
bak. En áður en því sé lokið þarf að með-
höndla þau á ýmsan hátt, sérkennilegan
fyrir hverja tóbakstegund, láta í þau ilm-
og bragðbætandi efni og þessháttar.
í tóbakinu eru ýmiskonar efni. Sum
gefa því ilm og bragð, önnur valda áhrif-
um þeim, er tóbakið hefir á neytendurna.
Eru það eiturefni, og er nikotin þeirra
merkast. Það er hið rammasta eitur.
Lognar sakargiftir.
Seint á 17. öld var ákaflegt galdrastapp
í Thisted í Danmörku. Presturinn þar,
magister Oluf Björn, hafði fengið 14 kon-
ur, eldri og yngri, til þess að látast vera
djöfulóðar og bera hefðarfrú eina galdri,
af því að hún vildi ekki gefa honum dótt-
ur sína. Allt komst upp. 1698 dæmdi
hæstiréttur prestinn frá kjóli og kalli og
í æfilangt fangelsi. Hann var þó náðaður
næsta ár, en rekinn úr landinu.
Enn þá stórkostlegri var glæpur sá, sem
skozkur maður, Hopkins nokkur, gerði sig
sekan í. Hann varð ber að morði, og var
hengdur fyrir það. Áður en hann var fest-
ur upp, játaði hann, að hann hefði borið
galdrasakir á 200 konur, og hefðu þær
allar verið brenndar. Hann kvaðst hafa
fengið 20 shillings fyrir hverja þeirra hjá
dómaranum. (Ól. Dav.: Um galdra og
galdramál).