Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Side 74

72
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
fram á 17du og 18du öld. Stærstu
skipin eru þá orðin 4ja mannaför en
mest róið á 2ja mannaförum á inn-
nesjunum. Svo sem sjá má á því, sem
hér segir á eftir um sóknina í tveimur
miklum veiðistöðvum, Garðahverfi
og Vatnsleysuströnd, eru allir tólf-
tein-átt- og sexæringar horfnir úr
sókn. En sóknin er enn mikil og eng-
in verzlunarhöfn hefur búið jafnvel
að fiski og Hafnarfjörður.
Árið 1703 gengu 114 bátar frá
Vatnsleysuströnd, eingöngu 4ja
mannaför og 2ja mannaför og 1780
eru þar eingöngu 2ja mannaför. Það
var einkum tvennt, sem olli þessari
þróun til smærri báta á innnesjum og
Vatnsleysuströnd, Garðahverfi,
Kjalarnesi, Hafnarfirði og Reykja-
vík. Fiskurinn gekk grunnt á mið
þessara byggða, fámenni olli því, að
þessar fleytur var auðveldast að
manna frá hverjum bæ, og loks töldu
menn fisknara að vera með eitt eða
tvö fari á borð, en fjögur, sex eða
átta. Bátastærðin breyttist þegar
menn í þessum byggðum fóru að
sækja dýpra í Flóann með netunum,
en það varð þó ekki fyrr en á 19du öld
að sú netasókn á djúpmið yrði al-
menn á innnesjum.
Slysfarir voru skiljanlega miklar á
árabáta öldunum. í Árferðisannál
um árið 1767 segir svo:
„Þá urðu tvo daga skipstapar svo
miklir á vertíðinni á Suðurlandi að
drukknuðu 80 menn en fyrir Jökli 40,
og eitt skip týndist á Skaga norður.
Þá voru og hlutir miklir fyrir vestan,
en minni syðra og gekk landfarsótt
yfir og varð mannskæð fyrir norðan.
Fjárpestin gjörði þá mikinn skaða á
Vestfjörðum. Vorið var gott og gras-
vöxtur ágætur, sumarið nokkuð
óþerrasamt, heyfengur þó góður og
nýting sæmileg, fiskafli mjög mikill
og árferðið var þá eitt hið bezta.
Haustið varð þó rosasamt og veðr-
átta stirð til jóla, um haustið gekk
þung taksótt fyrir norðan, einkum í
tveim nyrztu sýslum, nokkuð líka
Sunnanlands, sérstaklega Borgar-
firði, og dó margt fólk úr sóttinni“.
Mannskaðaveturinn svokallaða,
1685, urðu mestir mannskaðar á ein-
um degi í íslenzkri sjósókn.
„Það var á góuþrælnum (9. marz)
að 7 skip fórust á Stafnesi, 3 í Garði,
voru þar með tveir teinæringar og
flest útróðrarmenn norðan að, og
margir valdir, skorti einn á hundrað,
er þar drukknuðu, 4 teinæringar
týndust í Vestmannaeyjum og á þeim
52 menn, teinæringur týndist á Eyr-
arbakka með 11 mönnum og sexær-
ingur á Tjörnesi. Alls týndust þá 136
menn á þessum degi, mælt er að 19
skipstapar hafi orðið þetta ár og
týndust meira en hálft hundrað
manna. Miðvikudaginn (11. marz)
eftir skipskaðann mikla voru jarðsett
við Útskálakirkju 42 (aðrir segja 47)
lík er þar ráku. Á góuþrælnum urðu
líka 6 menn úti norður í Reykjadal.“
Þurrabúðarbálkur
Um 1770 voru ekki nema 733
menn í Hafnarfjarðarverzlunarum-
dæmi, en innan þess var Vatnsleysu-
strönd, Garðahverfi og Álftanes
(Bessastaðahreppur). Fólk hefur
sótt í Fjörðinn til vinnu, þurrabúðar-
menn voru um 50 á þessu svæði, en
dönsku kaupmennirnir kvörtuðu
undan að bændur hirtu af þeim
mönnum allt sem þeir þénuðu, svo
að þurrabúðarmennirnir voru í stórri
skuld við verzlanirnar.
Bændur áttu hreysi þau, sem
þurrabúðarmenn, bæði tómthús-
menn og húsmenn höfðust við í og
segir nú af þurrabúðarmönnum, inn-
byggjurum Hafnarfjarðar og stofnin-
um í þeirri byggð, eins og Reykjavík.
Þegar bústofn manna féll í sveitun-
um í harðindum eða pestarfári og
fólk flosnaði upp frá búskapnum, þá
var fangaráðið að leita að sjónum og
reyna að draga þar fram lífið.
Tómthúsmenn bjuggu sér í kofa
sem útvegsbóndinn átti, en húsmenn
fengu inni á heimili útvegsbóndans,
og áttu þar innan veggja sitt eigið
þurrabúðarheimili. Grmðsla fyrir
húsaskjólið, hvort heldur vár í sér-
kofa eða inni í bæ útvegsbóndans,
var sú kvöð, að þurrabúðarmaðurirm'
reri á skipi útvegsbóndans, eða þess,
sem hann tilvísaði.
Þurrabúðarmenn, jafnt tómthús-
menn sem húsmenn, urðu að bjarg-
ast á eigin spýtur sér og sínum til
matfanga og annarra nauðsynja, og
því hét þetta „þurrabúð“.
Þurrabúðarmenn urðu að kaupa
búvöru af bændum, þar sem þeir
höfðu engar landnytjar, og þá hvorki
mjólk né kjöt eða smjör, og þar gátu
bændur skammtað þeim verðið, þó
átti það að vera í nokkuð föstum
skorðum verðlagið: 1 vætt (40 fiskar)
fyrir tvo fjórðunga af smjöri (20 kg.)
I kjöt- og fiskviðskiptum var eitt
pund á móti einu pundi (lpd. kjöt =
lpd. fiskur).
Þessir menn voru sem fyrr segir
ekki frjálsir að róa þar sem þeim
sýndist bezt sjálfum, fremur en
vinnumenn bænda, og urðu oft að
róa með lélegum formanni eða á lé-
legum útvegi, þótt þeir ættu völ á
betra.
Þurrabúðir voru allmargar í Hafn-
arfirði á 18du og 19du öld, og eru
þessar nefndar í Hafnarfjarðarsög-
um 1806 og 1821:
Óseyri (þar voru fimm manns).
Ásbúð (þar var ein kona). Flensborg
(þar voru þrír menn), Árnabær (þar
voru sex menn), og við höfðu bætzt á
árunum 1806-21, Melshús, Brands-
bær, Skuld og Nýjibær, en Flensborg
farið í eyði.
I Ferðabók Eggerts og Bjarna segir
svo: „. . . yfirleitt lifa flestir þurra-
búðarmenn slíku eymdarlíf, að þeir,
sem til þekkja, undrast hversu fólk
þetta dregur fram lífið, einkum
þegar ekkert aflast. Þurrabúðir eru
venjulega illa hýstar. Veggir eru illa
hlaðnir úr torfi og grjóti og óþiljaðir
innan, en tréverk úr lélegu birki eða
jafnvel hvalsrif í viðarstað. Þakið er
úr vondu birki og sjaldan grasi gró-
ið“.
Oft voru þurrabúðarfjölskyldur
margar saman í húsi og þar voru
einnig vermenn útvegsbóndans að-
komnir. I þeim húsakynnum var set-
inn bekkurinn, ekki sízt á vetrarver-
tíðum. Húsakynnum er svo lýst í
Ferðabókinni (Álnamáli breytt hér í
metramál), að fyrst var gengið inní
löng göng, og þegar inn var komið úr
útidyrum, voru dyr sitt til hvorrar
handar inní svefnpláss karla, og voru
það kölluð „hús“, en myndu nú kall-
aðar kompur, því að „húsin“ virðast
ekki hafa verið nema eins og 8 til 9