Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Side 75

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
73
fermetrar hvort, en þau voru hlaðin
útúr göngunum. Fyrir enda gang-
anna var svo baðstofan, þar sem
kvenfólkið hafði bækistöð sína og
unnið var að tóskap. Baðstofa þessi
var tvöfalt stærri en áðurnefnd her-
bergi eða 16-18 fermetrar.
Við þurrabúð voru venjulega tveir
hjallar hlaðnir torfi og grjóti og var
annar geymsla fyrir fullþurrkaðan
harðfisk og hann var með spelum í
göflum. Auk þess voru grjótbyrgi við
útvegsbæi og þurrabúðir, sem
geymdur var í saltfiskur eftir að farið
var að salta fisk.
Þá voru lýsiskaggar við þurrabúð-
irnar, þar sem menn geymdu lifur og
létu hana sjálfrenna. Sjálfrunnið lýsi
er ekki lítill þáttur í þjóðarsögunni,
af því varð margur maðurinn hraust-
ur, sem annars hefði orðið vesæll.
Sumir sjómenn höfðu það fyrir venju
að ganga að lýsiskagganum og fá sér
vænan sopa af lýsinu, sem þeir
veiddu ofan af grútnum með öðuskel
syðra, en kúskel vestra. Erlendur á
Breiðabólstöðum segir í sinni sögu:
„. . . voru það yfirleitt hraustustu
mennirnir, sem vöndu sig á að
drekka sjálfrunnið lýsi“. —
En fólkið var öndvegisfólk. (Hve-
nær höfum við íslendingar ekki verið
það?) Skúli Magnússon lýsir 18du
aldar fólkinu á þessa leið:
„Yfirleitt er fólkið góðgjarnt. Því
þykir ekkert annað hlýða en að sýna
af sér prúðmennsku, sækja vel sókn-
arkirkjur sínar, hlífast við að vinna
erfiðisvinnu á helgum dögum og iðka
heimilisguðrækni. Fólk er hreinskil-
ið, orðheldið og gestrisið. Það bezta,
sem til er í mat og drykk, er geymt
handa gestum. Refsingarvert þykir
að neita fátækling um mat og gistingu
einn sólarhring og ósæmilegt, jafnvel
þótt förumaður eigi í hlut. Fólkið er
námfúst á það, sem því er kennt,
einkum yngra fólkið. Eldra fólkið
heldur fastara í gamlar venjur og er
smeykt við alla nýbreytni, áður en
reynslan hefur sýnt, að hún sé æski-
leg. Barnaskólar eru engir, en þar
sem enginn er fermdur né giftur,
nema hann sé lesandi, er langt síðan,
að lestrarkunnátta varð almenn.
Einkum er húsmæðrum ætlað það
hlutverk að kenna börnum lestur og
kristin fræði. Flestir kunna einnig
nokkurn veginn að skrifa og reikna,
en fæstir eftir réttum reglum. En nú
horfir þetta til bóta, þar eð reiknings-
bók (Arithmetik) hefir verið útbýtt
meðal almennings, og von er á skóla,
þar sem kenndur verður lestur og
skrift, — hefir Jón skólameistari
Þorkelsson stofnað sjóð í þessu skyni
(: Thorkilliisjóðinn). Það sem hér er
sagt, á við um alþýðu manna, þar eð
embættismenn niður að hreppstjór-
um eru útskrifaðir úr Skálholts- eða
Hólaskóla, og sumir hafa tekið att-
estas (: embættispróf í guðfræði) við
háskólann í Kaupmannahöfn.“
Konungsverzlun fyrri 1759-63
og Almenna verzlunar-
félagið 1764-74
Konungsverzlun hin fyrri tók við
1759 af hinum illa þokkaða Hör-
mangarafélagi. Konungsverzlun
hófst með því, að hlutur Hafnar-
fjarðar var skertur með breyttri til-
högun verzlunarhátta.
Verzluninni skyldi svo háttað, að
hafðar væru aðalbækistöðvar í einni
eða tveimur höfnum í hverjum fjórð-
ungi, og átti þetta að vera til að spara
mannahald við verzlanirnar. Þessu
fylgdi náttúrlega margvíslegur annar
kostnaður, bæði við að flytja fólk
langt að til fiskverkunar og slátur-
vinnu, og náttúrlega stóraukin fyrir-
höfn bæði fyrir bændur og fiskimenn
að koma frá sér afurðum og til að-
drátta.
Hólmurinn í Reykjavík var valin
aðalverzlunarhöfn í Sunnlendinga-
fjórðungi og áttu menn úr Hafnar-
fjarðarumdæmi að sækja verzlun
þangað. í fjarlægari staði innan þessa
stóra umdæmis, svo sem Keflavík,
Grindavík og Eyrarbakka áttu dugg-
ur Innréttinganna að sækja og færa
varning. Ekki stóð nú þetta fyrir-
komulag nema árið, að því er laut að
Hafnarfirði. Verzlunin þar var hafin
á ný 1760. En þessar sviptingar or-
sökuðu að Hafnarfjörður setti ofan
um hríð sem verzlunarstaður og það
tókst heldur ekki betur til en svo,
þégar þar var hafin verzlun á ný að
kaupmaður, sem settur var niður í
Hafnajfirði 1760 var farinn á hausinn
eftir árið, eða 1761. Konungur hætti
verslun sinni 1763 og við tók Al-
menna verzlunarfélagið og ekki jók
það reisn staðarins þau 10 ár, frá
1764-74, sem það rak þar verzlun.
Þau ár reyndust Hafnfirðingum hinn
versti eymdartími.
Tíu ára útflutningur fisks frá Hafn-
arfirði á tíma Almenna verzlunarfé-
lagsins var 5349 skipp. af fullþurrk-
uðum fiski (skreið) eða 859 tonn.
Lýsisútflutningurinn var 435 tunnur
alls og þorskur í tunnum 174 tunnur,
en kjöttunnurnar 4. Sem sagt dauður
tími í Firðinum allt frá 1759-1774.
Konungsútgerðin
síðari 1776-87
Þegar verzlun var tekin af Al-
menna-verzlunarfélaginu 1774 var
skammt til þess að hallæris tímabil-
inu væri lokið og Hafnarfjörður næði
sinni fyrri reisn, sem mesta fiskhöfn
landsins.
Kóngurinn sjálfur ákvað að taka
Islandsverzlunina á sínar hendur og
hefja stórútgerð frá Hafnarfirði.
Hann, eða hans menn, ætluðu að
hleypa lífi í fiskveiðar íslendinga, og
skildi fiskveiðifloti hans hátignar
hafa bækistöð í Hafnarfirði.
Konungsútgerð var rekin á árun-
um 1776-87 eða í 10 ár og alls voru
sendar 192 húkkortur og 68 jagtir til
veiðanna, eða sem svarar 26 skipum
á ári til jafnaðar, en misjafnlega
mörg árlega, til dæmis ekki nema 10
fyrsta árið, en 42 skip 1780. Húkkort-
urnar voru fiskiskip að hollenzkri
fyrirmynd, en jagtirnar að enskri.
Húkkorturnar voru 30-47 verzlunar-
lestir og þá að nútímamælingu 60-94
rúmlestir, en jagtirnar 15-20 tonna
skip. Þetta hefur sem sé ekki verið
neinn smáræðisfloti og á þessum
flota áttu íslendingar að læra til sjó-
mennsku á stórskipum, svo að þeir
gætu sjálfir mannað slík skip.
Skylt var að ráða 2-3 íslendinga af
12-13 manna áhöfn skipanna. Ut-
gerð þessi gekk ágæta vel í sjö ár, en
þá lækkaði fiskverð mikið og fram-
boð jókst. Frelsisstríðinu í Norður-
Ameríku lauk 1783, og því fylgdi