Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Side 78

76
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
ÓTTUTÍMINN
egar kóngur hafði tapað í
fimm árin, 1781-86 á íslands-
verzlun sinni ákvað hann að
tapa ekki meiru.
Honum þótti nú flest fullreynt um
þessa íslandsverzlun og sá þann kost-
inn vænstan að gefa hana frjálsa.
Ekki tókst þó vel til um byrjunina
fyrir Hafnarfjörð sem verzlunarstað.
Þann 6. júní 1787 var auglýst með
tilskipun að verzlunin væri gefin
frjáls við alla þegna Danakonungs,
en um haustið (17. nóv.) var einnig
gefin út tilskipun um kaupstaði í
landinu, og fengu þá nokkrir verzl-
unarstaðir kaupstaðarréttindi, og
urðu höfuðverzlunarstaðir í verzlun-
arumdæmum eða kaupsviðum og
hétu þetta „autoseraðir útliggjara-
staðir“. Þeir voru: Reykjavík, Vest-
mannaeyjar, Eskifjörður, Eyjafjörð-
ur, Isafjörður og Grundarfjörður.
Hafnarfjörður varð þarna útund-
an. Hann var aðeins „autoriseraður
höndlunarstaður“ íumdæmi Reykja-
víkur, en kaupsvið Reykjavíkur
ákveðið Gullbringu- og Kjósarsýsla
og Borgarfjarðar- og Mýrasýsla vest-
ur að Hítará.
Með þessari tilskipan var það stað-
fest af stjórnarvöldum að Reykjavík
skyldi sitja yfir hlut Hafnarfjarðar
sem verzlunarstaður.
En sumir útverzlunarstaðir
(höndlunarstaðir) urðu kaupstöðun-
um meiri. Ekki varð það þó svo að
Hafnarfjörður skákaði Reykjavík,
en hann hélt sínu, einkum sem út-
flutningshöfn.
„Fjörðurinn“ eignaðist í lok aldar-
innar einn af mestu frægðarmönnum
18du aldarinnar og sigldi með honum
inn í 19du öld og frjálsari verzlunar-
hætti.
Bjarna þáttur Sívertsens
Bjarna Sigurðsson frá Nesi í Sel-
vogi, breytti föðurnafni sínu í „Sí-
vertsen“ að hætti þeirra, sem mikil
verzlunarviðskipti þurftu að hafa við
Dani. Það var ógerlegt fyrir þessa
menn annað en danska nöfn sín.
Danir áttu ekki stafina þorn og eð og
íslenzku nöfnin brengluðust fyrir
þeim.
Ekki er það auðvelt að segja í fáum
orðum svo vel sé sögur athafna-
manna á borð við Bjarna Sívertsen.
Bjarni Sívertsen var fæddur 6.
apríl 1763 í Nesi í Selvogi, sonur
hjónanna Sigurðar Péturssonar
bónda í Nesi og Járngerðar Hjartar-
dóttur. Bjarni kvæntist ungur Rann-
veigu Filippusdóttur, ekkju Jóns
Halldórssonar, lögréttumanns í
Nesi. Rannveig var kvenskörungur
mikill, 11 árum eldri en maður henn-
ar, og sagt að hún hafi kennt honum
að lesa. Sonur Rannveigar og Jóns
var Steindór Waage, faðir Agnesar
konu Árna J. Mathiesens.
Bjarni stundaði bústörf og sjó-
sókn, og þau hjónin hófu búskap á
Bjarnastöðum í Selvogi og þar byrj-
aði Bjarni að verzla með varning,
sem hann fékk hjá lausakaupmönn-
um svonefndum Rylandsbræðrum. í
félagi við tvo bændur í Ölfusi jók
Bjarni verzlunarumsvif sín. Hann
var sjálfur í Selvogi, en þeir bræður í
Þorlákshöfn, og ráku þeir umboðs-
verzlun.
Eyrarbakkakaupmaður snérist
öndverður gegn þessu verzlunar-
braski þeirra félaga, og fékk því til
leiðar komið að þeim félögum var
bönnuð þessi umboðsverzlun fyrir
lausakaupmenn.
Sýslumaður Árnesinga var þeim
félögum hlyntur og ráðlagði þeim að
kaupa sér borgarabréf í Vestmanna-
eyjum og byrja að verzla þar og reka
verzlanir sínar í Selvogi og Þorláks-
höfn sem umboðsverzlanir frá Vest-
mannaeyjaverzluninni. En ekki gekk
þetta nema í tvö ár þá var aftur gerð
að þeim félögum aðför og nú af
danska rentukammerinu og skyldu
þeir sviftir leyfum sínum. Orsökin
hefur líklega verið sú að lausakaup-
menn og þeirra umboðssalar héldu
uppi svo mikilli samkeppni við hina
föstu kaupmenn að þeir fóru á haus-
inn hver af öðrum. Lausakaupmönn-
um var borið á brýn að hirða ekki um
að hafa nauðþurftir til sölu, miklu
fremur glysvarning. Ekki reyndist
þetta rétt um Bjarna og hans félaga,
en leyfið misstu þeir engu að síður.
Bjarni Sívertsen sigldi þá, 1793, til
Kaupmannahafnar og tókst þar að
verða sér úti um verzlunarleyfi. Or-
sök þess að þetta tókst fyrir honum
kann að vera að honum hafi verið
gert að setja sig niður í Hafnarfirði,
en þar var verzlunarreksturinn í
óreiðu að dómi stjórnarinnar og
höfðu borist um hann kærur, vegna
rangláts verðlags bæði á inn- og út-
fluttum vörum. En þrátt fyrir þetta
höfðu Hafnarfjarðarkaupmenn orð-
ið gjaldþrota í samkeppni við lausa-
kaupmenn eftir að hörðustu einokun
lauk og varð aðeins bundin dönskum
þegnum. Lausakaupmönnum var
loks bannað að verzla í Firðinum, en
það var um seinan fyrir Hafnarfjarð-
arkaupmanninn. Hann fór á hausinn
í sama mund.
Á rústum þessa þrotabús Hafnar-
tjarðarverzlunarinnar reisti Bjarni
Sívertsen verzlun sína, og í sama
mund (1797) verzlun í Reykjavík,
reisti þar verzlunarhús sem nefnt var
Sívertsenshús. Þar var prestaskólinn
síðar til húsa.
í þeirri utanferð, sem Bjarni fékk
verzlunarleyfið varð hann sér úti um
fé, 4 þús. rd. til verzlunarrekstursins.
Þá gerði hann einnig félag við
stórkaupmanninn, Wolf að nafni, og
var með honum og Bjarna félags-
skapur þar til Wolf lézt 1809.
Bjarni kom strax fótum undir sig
við verzlunina. Hann var séður
kaupmaður, (nema það hafi verið
konan. Það er sagt að verzlun hafi
fljótt látið á sjá, þegar hún féll frá) án
þess að vera harður kaupmaður og
hann var mikill starfsmaður. Hann
setti sig niður með verzlunina í verzl-
unarhúsi fyrra kaupmanns, fékk þau