Sjómannadagsblaðið - 01.06.1992, Síða 94

92
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
hafði þá haldið innreið sína á ísland
með upphafi vélbátaútgerðar 1902-3
og komnir 60-70 litlir vélbátar í
sóknina 1904. Þótt kútteraútgerð
væri á þessum árum í sem mestum
blóma voru menn vaknaðir til skiln-
ings á því að það var vélaraflið, sem
var framtíðin.
Þegar vart varð ensku togaranna
við suðurströndina 1889, þótti mönn-
um mikil ógn steðja að landinu, og
þegar svo þýskur togari kastaði þessu
voðalega veiðarfæri, sem „skóf botn-
inn og gereyddi öllu lífi“ í sjálfum
Faxaflóa, þá tók í hnjúkana. Alþingi
samþykkti svo snarlega bann við
botnvörpuveiðum. Frumvarpið rann
næstum á deginum í gegnum allar
umræður í báðum deildum.
President Herwig, svo hét togar-
inn, hefur varla verið búinn að hífa
upp hengilrifið netið, því að auðvitað
hafði hann kastað blindandi á hraun-
inu, þegar komið var í lög frá Alþingi
bann við notkun botnvörpu. Þessa
veiðarfæris, sem svo sagði um í 1.
grein frumvarpsins 1889:
„í landhelgi við Island skulu bann-
aðar vera fiskveiðar með botnvörpu
(þ.e. sú veiðiaðferð, að bundið er við
vörpuna þungum járnhlekkjum,
járnstöngum eða öðrum mjög þung-
um hlutum, og hún síðan dregin með
botninum með segl eða gufukrafti,
svo að hún skefur botninn — kalla
Englendingar það veiðarfæri trawl“.
Þessi skýringarathugasemd var
felld útúr frumvarpinu og það varð
aðeins þessi eina lína, auk viðurlaga.
1. gr: í landhelgi við ísland skulu
bannaðar vera fiskveiðar með botn-
vörpu.
2. gr: Ef brotið er móti banni
þessu, varðar það sektum 40-400 kr.
er renna í landssjóð. Þau mál skal
fara með sem opinber lögreglumál“.
Þessi lagasetning jafngilti því, að
hér yrðu engar togveiðar stundaðar í
þennan tíma við Island, því að togar-
ar gátu ekki togað nema á 60-70
faðma dýpi, höfðu ekki til þess kraft.
Þegar svo ekki réðist við þennan
ófögnuð fóru allar togveiðar að
mestum hluta fram í íslenzkri land-
helgi. Þótt ekki væri framfylgt á þess-
um árum nema 4 sjóm. landhelgi frá
nesjum (3 sjóm. 1901) og varð rétti-
lega af hinn versti ófögnuður fyrir
árabátaútveg landsmanna, sem var
aðalútvegurinn, þilskipin enn fá og
smá, svo sem lýst hefur verið.
Togurum Englendinga fjölgaði ört
og þeir fóru að þreifa fyrir sér víðar
en fyrir Suður- og Suðausturlandi, og
færðu sig vestur með Suðurströnd-
inni og voru komnir í Faxaflóa með
vissu 1896.
Fyrsti íslenski togarinn
Englendingar græddu mikið í sókn
sinni hingað á þessum tíma, og það
vissu margir framkvæmdamenn, ís-
lenzkir, danskir og auðvitað enskir
líka, og spurðu eðlilega, hvort ekki
mætti eins græða á togaraútgerð frá
íslandi. Og þær tilraunir hófust sem
fyrr segir um aldamót og fyrsta til-
raunin gerð frá Hafnarfirði af Pike
Ward, þekktum fiskkaupmanni hér-
lendis á þeim tíma (Wardfiskur-
Labri) og í sama mund Vídalínsút-
gerðin og síðar hver útgerðin af ann-
arri, sem nefndar eru hér fyrr. Ekk-
ert þeirra félaga náði árslokum 1901.
(Togari IHF var að vísu í eign félags-
ins framá 1902). Sem sagt langlífi
þessara tilraunafélaga, þótt hátt væri
risið í byrjun, 6 togarar hjá Vídalíns-
félaginu og ekki minna byrjað hjá
Garðarsfélaginu, með skipakost og
framkvæmdir í landi. Höfuðmistökin
voru almennt kunnáttuleysi til þess-
arar útgerðar bæði til sjós og lands,
og svo þetta algenga, félögin fjár-
festu fyrir stórfé í skipum og fram-
kvæmdum í landi, en höfðu svo ekki
bolmagn til rekstrar, þegar tap varð á
honum strax fyrsta árið, eins og jafn-
an vill verða, þegar yfirvinna þarf
byrjunarerfiðleika og þeir voru
margir.
Togaraútgerð þessara erlendu fé-
laga, því að erlend voru þau, þótt
nokkrir Islendingar komi við sögu
þeirra, mættu mikilli andúð hérlend-
is, einkum Vídalínsútgerðin við
Faxaflóa. Baráttan við ensku togar-
ana í landhelginni var þá sem áköf-
ust, og fyrst og fremst í Faxaflóa, og
erlent fjármagn heldur ekki vel séð í
höndum útlendinga hérlendis. Það
gekk erfiðlega fyrir Islendingum að
skilja að peningar til uppbyggingar
landsins voru seinfengnir með útgerð
árabáta, og þá ekki hraðar í sauðfjár-
búskapnum. I sjálfu sér voru menn
þó ekki á móti erlendum peningum,
það hefur aldrei vantað að eftir þeim
væri leitað, en sú hugsun að útlend-
ingar græði á okkur hefur alfarið
verið okkur Islendingum mjög ógeð-
felld, eins þó við græddum líka sjálf-
ir. Það kom einnig til hjá mörgum,
sem fest hafði fé í skútuútgerðinni,
að þeir sáu framá samkeppni við
hinn nýkeypta skútuflota, ef togara-
útgerð lánaðist.
Allt þetta lagðist á eitt um það, að
reykvízku blöðin og með þeim allur
almenningur fögnuðu ákaft brottför
hinna 6 togara Vídalínsútgerðarinn-
ar.
En íslenzkir framkvæmdamenn
ýmsir sáu að skútuflotinn var ekki
framtíðarlausn. Það kom fljótt í Ijós,
að það reyndist misjafnt um gróðann
á þeim skipum, sem voru keypt göm-
ul og slitin, og skútuskipstjórarnir
tóku að þreytast á að liggja í byrleysi í
höfnum vitandi togara í nógum fiski
úti á miðunum, eða dorga á færi og
slíta upp einn og einn fisk, en togara
innbyrða fulla vörpu á sömu slóð.
Það fór svo, að ekki lánaðist að
gera héðan af íslandi út togara fyrr
en að Islendingar stóðu sjálfir að
verkum og sú tilraun væri í höndum
manns, sem kynni að reka útgerð og
kunni reyndar ekki að tapa.
Utgerð fyrsta íslenzka togarans
var í höndum Einars Þorgilssonar í
Hafnarfirði, og skipið gert út þaðan.
Það er bláköld staðreynd, að í öllum
þeim sveiflum upp og niður í fisk-
verði og aflabrögðin á árunum 1900-
1921, varð hver einasti útgerðarmað-
ur eða útgerðarfélag í Hafnarfirði
gjaldþrota eða varð að selja fyrirtæki
sitt vegna fjárskorts nema Einar Þor-
gilsson. Hann stóð af sér allar sveifl-
ur og hretviðri bæði með verzlun sína
og útgerð. Hann var naskur í sölu-
málum, Einar Þorgilsson. Ef mikið
aflaðist þá gætti hann þess að kaupa
aldrei meira en hann gæti komist yfir
að verka vel, og ef svo bar til að
honum fannst hann eiga hættulega
mikinn fisk að vori, en á þessum tíma
var markaðurinn mjög viðkvæmur