Sjómannadagsblaðið - 01.06.1997, Blaðsíða 58

58
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
„er hann hafði reisa
látið. Kallaði kon-
ungurinn sér skipið.“
Árið 1381 segir Lög-
mannsannáll: „Skip
staðarins í Skálholti
fyrirgekk í hafi, en
fólk komst af til
Grænlands með
miklum jarteiknum."
Þetta var Þorlákssúð-
in og er þess getið í
annálum árið á eftir.“
Sækempa og víkingur
á biskupsstóli
„Svartidauði sem hér geisaði rétt
eftir aldamótin 1400 hefur sem von er
dregið mjög úr þeirri viðleitni til
skipasmíða og siglinga sem verið
hafði fyrir hendi. Utlendingar réðu að
fullu öllum siglingum og verslun og
bera annálaritarar eins og Björn á
Skarðsá sig illa yfir ástandinu á
fimmtándu öldinni. Sjálfur lifði hann
þó litlu betri tíma því einmitt um hans
daga lagði einokunarverslunin heljar-
hramm sinn á land og lýð. Síðasta
skip Hólastaðar fyrir daga Björns, 50
lesta far, fórst „í stormi í Laxárvík
fyrir vastan Eilífsfjall sem sumir
menn kalla Tindastól.“ Þessa er getið
við árið 1530.
En nú rís upp glæsilegur fulltrúi ís-
lenskrar sjómannastéttar á 15 og 16.
öld, höfðinginn og sægarpurinn vest-
firski, Ögmundur Pálsson, síðasti
Skálholtsbiskup í kaþólskum sið. Um
hann skulu hér tekin upp orð dr. Páls
E. Ólafssonar, sem rækilegast allra
manna hefur um Ögmund ritað:
„Vestfirðingar hafa löngum þótt
sægarpar miklir. Ögmundur mun hafa
á ungum aldri sótt sjó til fiskjar þar
vestra. Sjómannseðlið var og svo ríkt
í honum að eftir að hann hefur lengi
stundað nám við erlenda háskóla og
er orðinn lærður maður, þá hverfur
hann ekki í bili í rólega kennimanns-
stétt, í þægilegt prestakall, heldur ger-
ist hann farmaður og skipstjóri. Hóg-
lífi hefur ekki átt við skap hans. Stór-
virki og athafnasamt líf vildi hann
kjósa sér. Fátt hefur og reynt meira á
kjark, þrek og stjórnsemi en skip-
stjórn á litlum byrðingi Skálholtsstað-
ar um illt haf og torsótt, við illan að-
búnað og ófullkomin siglingatæki,
eins og þau voru um þessar aldir. En á
sjónum hefur Ögmundur verið í sínu
rétta essi. Og sjómennskunnar kennir
allmjög eða skipstjórnarmannsins á
landi þegar hann loks hefur lagt skipi
sínu til hlunns... rætur hans standa í
víkingaöldinni... Ögmundur var í eðli
sínu víkingur.“
Hrakti tvívegis til Grænlands
„Ögmundur Pálsson var fæddur
nálægt 1470 og lést 1541, þá fangi á
dönsku herskipi á leið frá Islandi til
Páll Bjömsson í Selárdal. A duggu þeirri sem líklegt er
að hann hafi sjálfur látið smíða sótti hann langt á haf
út og hlóð skip sitt á 3-4 dögum meðan aðrir öfluðu lít-
ið sem ekket.
í Gamla sáttmála 1263 krefjast ís-
lendingar þess að sex hafskip gangi á
ári hverju til landsins forfallalaust.
Þetta ákvæði var iðulega ítrekað en
efndirnar voru klénar. íslendingar
voru hvað eftir annað sviknir um að
senda þeim tiltekinn skipafjölda.
Ekki verður þó sagt að Islendingar
hafi alveg lagt árar í bát og lognast út
af til fulls á þessu sviði, en lítið lífs-
mark er með þeim. Getið er um ferju
Skálholtsbiskups 1314, en þá strandar
hún og brotnar á Austfjörðum. Að
þetta geti hafa verið haffært skip má
ráða af öðrum stað í annálum. Smíðað
er kaupskip á Eyrum 1338 og fer það
samsumars til Noregs. Þess er raunar
ekki beinlínis getið að íslendingar
hafi smíðað það. Þá segir og í annála-
broti frá Skálholti að árið 1361 hafi
tveir eða þrír íslendingar keypt skip
til þess að fara á til Noregs. Árið 1374
eða 1375 fór Jón biskup skalli Eiríks-
son utan til Noregs á Maríubollanum
Skipasmíðar og
siglingar fram-
taksmanna
„Árið 1405 lést
Vilkin biskup í Skál-
holti, hinn mesti at-
hafnamaður og
merkismaður að
sögn annála. Herma
þeir að hann hafi lát-
ið byggja staðnum
bússu í Noregi sem
kölluð var biskups-
bússan. „Fórst henni
jafnan vel sem von
var.“ Enn skulu talin
fáein dæmi um hug-
umstóra menn sem
efndu til byggingar
hafskipa. Árni biskup Ólafsson lét
smíða fyrir sig skip og sigldi á því til
íslands og þaðan síðar til Noregs. Það
var árin 1415 og 1419. Árið 1420
sigldi Islendingurinn Þorleifur Árna-
son „ok slóst við enska í hafi.“ Er að
skilja sem Þorleifur hafi verið fyrir
skipinu. Þá segir Gottskálksannáll að
1362 hafi nokkrir Norðlendingar farið
utan „á því skipi sem þeir létu sjálfir
gera. Voru þessir formenn: Síra Þor-
steinn Hallsson og Þorsteinn Eyjólfs-
son.“
1394 er þess og getið að biskupinn
á Hólum „lét efna til hafskipsgerðar.“
Þar segir og að Hólaferja sem var orð-
in „forn“ hafi orðið fyrir áfalli. Árið
1401 segir Nýi annáll: „Utanferð hús-
trú Solveigar Þorsteinsdóttur í Vatns-
firði er átti Björn Einarsson; í þeirri
ferju var hann sjálfur; lét hann byggja
skipið að helmingi við kirkjuna í
Skálholti. Espólín telur að hann færi
þrisvar utan.“