Sjómannadagsblaðið - 01.06.1997, Blaðsíða 76

76
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
OLAFSVIKUR-SVANURINN
✓
— Sagt frá skipinu sem ef vill lengst allra var í förum milli Islands
og Danmerkur eða í 116 ár. Hér á eftir fer stórfróðleg
frásögn um þetta skip — „Ólafsvíkur-Svaninn“
Teikning af seglabúnaði húkkertanna sem byggðar voru fyrir konungsverslun-
ina 1776. Olafsvíkur-Svanurinn var eitt þessara skipa og var seglabúnaður
hans ífyrstu eins og myndin sýnir. Miklar breytingar urðu á seglabúnaði skipa
og siglingatœkni þau liðlega 120 ár sem Svanurinn gekk til Islands. 1 kjölfar
breyttrar tœkni var seglabúnaður skipsins því endurbættur. Upprunalega var
skipið búið þremur forseglum, tveimur stórum ráseglum á aðalmastri og litlu
laggortusegli á afturmastri. I vondum veðrum virðist hafa mátt vera með litlar
þríhyrnur á báðum möstrum í stað hinna eiginlegu segla. Þessi seglabúnaður
þótti úreltur orðinn á 19. öld. Þá varfarið að nota gajfalsegl, en þau voru með-
fœrilegri til beitivindssiglingar en ráseglin. Slíkur seglabúnaður var á Svanin-
um samkvœmt heimildfrá 1858, en þá hafði skipið fengið jafn stór gaffalsegl
og skonnorta. Væntanlega hafa þó áfram verið notuð þrjú til fjögur minni rá-
segl á stórmastrinu (eins og á briggskipum). Breytingar á seglabúnaði hafa
vœntanlega haft í för með sér að stórmastrið hefur verið fært fram og aft-
urmastrið styrkt. Með þessu móti mátti hafa allt að tólfsegl uppi í einufSam-
kv. heimildum er Pétur Sigurðsson aflaði)
Merkilegt má kalla hve fáir
þekkja til sögu eins
merkasta skips sem við
Islendingar höfum átt, en það var
Ólafsvíkur-Svanurinn, sem dró
nafn sitt af því að heimahöfn hans á
íslandi var nær alltaf Ólafsvík.
Hann var smíðaður árið 1777 og
bar loks beinin á sandinum við
Ólafsvík árið 1893. Hann var í
meira en öld eitt helsta vöru- og
ekki síður farþegaskip okkar landa
og með honum ferðuðust margsinn-
is þeir Fjölnismenn að öðrum bestu
sonum þessarar þjóðar ógleymd-
um.
Þær heimildir sem hér er stuðst
við er Saga Ólafsvíkur eftir Gísla
Ágúst Gunnlaugsson, Sögur og
sagnir af Smæfellsnesi eftir Oscar
Clausen og minningar Björgúlfs
Ólafssonar læknis, „Æskufjör og
ferðagaman.“ Þá getur Gils Guð-
mundsson skipsins í „Skútuöld“
sinni. En einkum eigum við skuld
að gjalda Pétri Sigurðssyni fyrrum
forstjóra Landhelgisgæslunnar sem
hafði uppi á teikningu af skipinu
sem hér fylgir, svo og líkani af syst-
urskipi jjess sem varðveitt er í
Krónborgarkastala. Hefur Pétur
heimilað okkur að nota þessi gögn.
Efalaust munu lesendur okkar hafa
gaman af frásöginni sem hér fylgir.
í „Sögu Ólafsvíkur“ kemur fram að
á tímabili átti Hans A. Clausen, ein-
hver athafnasamasti, danski kaup-
maðurinn hérlendis á 19 öld, 31 skip í
förum og sjö verslanir á Islandi. Vafa-
laust hefur Svanurinn eða „Ólafsvík-
ur-Svanurinn“ skipað öndvegi í skipa-
stól hans þann tíma sem þessi „húkk-
erta“ (en svo nefndust slík skip) var í
eigu hans, en hann leigði hana löng-
um og eignaðist hana um síðir.
Svanurinn var smíðaður á dögum
konungsverslunarinnar síðari árið
1777 og gekk í samfellt 116 ár á milli
Danmerkur og íslands. Sem fyrr getur
hefur Pétur Sigurðsson, fyrrum for-
stjóri Landhelgisgæslunnar veitt sögu
Svansins sérstaka athygli og athugan-
ir hans hafa leitt í ljós að margt það
sem áður hefur verið fært á bækur um
sögu Svansins fær ekki staðist. Því
hefur þannig verið haldið fram að
skipið hafi ávallt siglt til Ólafsvíkur...
En samkvæmt upplýsingum sem Pét-
ur hefur útvegað frá dr. Henning
Mortensen fyrrum forstjóra „Kron-
borg Maritim Museum“ í Danmörku
má rekja byggingarsögu skipsins og
komast nærri lagi um eigendur þess
og skipstjóra frá 1777 til 1893.
Nokkrar eyður eru þó í þeirri sögu.