Eimreiðin


Eimreiðin - 01.07.1954, Blaðsíða 85

Eimreiðin - 01.07.1954, Blaðsíða 85
eimreiðin RITSJÁ 237 Ifgum tengslum. Allir eru þættir þessir athyglisverðir og nauðsynlegir til skýringar á eðli og uppruna orð- taka. Höf. segir réttilega, að samruni (eða kontaminaíion) sé í því fólginn, að tvö orð eða orðasambönd steypist saman i eitt, þannig að hið nýja orð eða orðasamband beri merki beggja, er til grundvallar liggja, og er þetta vel og réttilega sagt. Við gætum einnig likt því við tvær ár eða læki, sem renni saman í einn farveg, sem flytur þá vatn beggja ánna eða lækj- anna. Dæmi þau, er höf. nefnir um samruna, eins og aka hQllum fæti, er sé samruni úr aka hQllu og fara hí.illum fæti, en hvorttveggja kemur fyrir í fornu máli, hygg ég sé flest eða öll rétt skýrð. Meðal þessara orð- taka er: gjalda afráð, sem kemur fyrir í elzta máli og nú er oft nefnt: hiða afhroð. Hann nefnir skýringar Sven Tunbergs í NoB (I, 136—137) (fyrir fram ákveðið gjald, réða af) og Axel Kocks (Bidrag til svensk ety- uiologie 37—42 afraiþ: reiða), en minnist ekki á ritgerð eftir E. A. Kock í Ark. 35, 23, ritgerð eftir A. M. Sturtevant i Stud. phil. 1928, 375 nn og skýringu eftir J. Br.-Nielsen í AphS. 1946, 376, sem allar eru um skýringar á orðinu afhroð. Ég fer ekki nánar út í þær skýringar, en þær kröfur verður að gera í vísindalegu riti, að vitnað sé i allar ritgerðir um efni það, sem verið er að skýra, og var það auðvelt um orðið afhroð, þar eð ritgerða þeirra, er ég minntist á, er allra getið í 1. h. orðabókar minn- ar, en það kom út 1951. Annar þáttur nefnist samvöxtur, °g skilgreinir höf. það þannig: Með samvexti á ég við það, að tvö eða fleiri orð, sem saman standa i orðtaki, 'rerði í málvitundinni að einu orði, og nefnir hann dæmið: leggja sig í framkróka, sem muni vera samvöxtur úr leggja í fram króka, sem kemur fyrir í Fornaldarsögum, og leggja sig fram, sem fyrir kemur í forn- máli. Þessi þáttur um samvöxt er að- eins 3 siður og flytur í raun og veru aðeins þetta eina dæmi, því að skýr- ingu höf. á orðtakinu „slé i baksegl- in“ tel ég vafasama. En það má sjá af þessu dæmi, að skilgreining höf. milli þess, sem hann nefnir samruni, og þess, er hann nefnir samvöxtur, er óljós. Vér nefnum samvöxt frekar það, sem upprunalega er samvaxið, sbr. til dæmis samvaxna tvibura, en siður það, sem vex saman. Skýring höf. á orðtakinu „að leggja sig í fram- króka“ kann að vera rétt, þótt dæmin séu öll frekar ung, en mig furðar á, að hann skuli hafa gefið sérstökum þætti nafn til þess að skýra orðtak þetta, i stað þess að nefna það sem i mesta lagi afbrigði i samrunadæm- unum, þar sem orðtak þetta, að leggja sig í framkróka, virðist sam- runi úr leggja i fram króka og leggja sig fram. Dæmi þetta um samvöxt, er höf. nefnir svo, er aðeins eitt dæmi af 830 orðtökum, sem er þó skipað í sérstakan flokk eða þátt. Þetta sýnir vilja höf. til þess að gera sér ljósa grein fyrir öllum einkennum orðtaka og flokka þau niður eftir þvi, en þá hefði verið eðlilegt, að höf. hefði gert tilraun til þess að búa til sérstakt flokkunarkerfi fyrir öll 830 orðtökin og raða þeim niður í flokka eftir myndunarhætti. I þvi flokkunarkerfi hefðu stuðluðu orðtökin, er ég minnt- ist á, verið %—% af öllum orðtök- unum. En hins vegar skal ég fúslega viðurkenna, að erfitt myndi að gera slikt flokkunarkerfi. I stað þess hefur höf. valið að skipa orðtökunum í
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92

x

Eimreiðin

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.