Eimreiðin


Eimreiðin - 01.07.1954, Síða 85

Eimreiðin - 01.07.1954, Síða 85
eimreiðin RITSJÁ 237 Ifgum tengslum. Allir eru þættir þessir athyglisverðir og nauðsynlegir til skýringar á eðli og uppruna orð- taka. Höf. segir réttilega, að samruni (eða kontaminaíion) sé í því fólginn, að tvö orð eða orðasambönd steypist saman i eitt, þannig að hið nýja orð eða orðasamband beri merki beggja, er til grundvallar liggja, og er þetta vel og réttilega sagt. Við gætum einnig likt því við tvær ár eða læki, sem renni saman í einn farveg, sem flytur þá vatn beggja ánna eða lækj- anna. Dæmi þau, er höf. nefnir um samruna, eins og aka hQllum fæti, er sé samruni úr aka hQllu og fara hí.illum fæti, en hvorttveggja kemur fyrir í fornu máli, hygg ég sé flest eða öll rétt skýrð. Meðal þessara orð- taka er: gjalda afráð, sem kemur fyrir í elzta máli og nú er oft nefnt: hiða afhroð. Hann nefnir skýringar Sven Tunbergs í NoB (I, 136—137) (fyrir fram ákveðið gjald, réða af) og Axel Kocks (Bidrag til svensk ety- uiologie 37—42 afraiþ: reiða), en minnist ekki á ritgerð eftir E. A. Kock í Ark. 35, 23, ritgerð eftir A. M. Sturtevant i Stud. phil. 1928, 375 nn og skýringu eftir J. Br.-Nielsen í AphS. 1946, 376, sem allar eru um skýringar á orðinu afhroð. Ég fer ekki nánar út í þær skýringar, en þær kröfur verður að gera í vísindalegu riti, að vitnað sé i allar ritgerðir um efni það, sem verið er að skýra, og var það auðvelt um orðið afhroð, þar eð ritgerða þeirra, er ég minntist á, er allra getið í 1. h. orðabókar minn- ar, en það kom út 1951. Annar þáttur nefnist samvöxtur, °g skilgreinir höf. það þannig: Með samvexti á ég við það, að tvö eða fleiri orð, sem saman standa i orðtaki, 'rerði í málvitundinni að einu orði, og nefnir hann dæmið: leggja sig í framkróka, sem muni vera samvöxtur úr leggja í fram króka, sem kemur fyrir í Fornaldarsögum, og leggja sig fram, sem fyrir kemur í forn- máli. Þessi þáttur um samvöxt er að- eins 3 siður og flytur í raun og veru aðeins þetta eina dæmi, því að skýr- ingu höf. á orðtakinu „slé i baksegl- in“ tel ég vafasama. En það má sjá af þessu dæmi, að skilgreining höf. milli þess, sem hann nefnir samruni, og þess, er hann nefnir samvöxtur, er óljós. Vér nefnum samvöxt frekar það, sem upprunalega er samvaxið, sbr. til dæmis samvaxna tvibura, en siður það, sem vex saman. Skýring höf. á orðtakinu „að leggja sig í fram- króka“ kann að vera rétt, þótt dæmin séu öll frekar ung, en mig furðar á, að hann skuli hafa gefið sérstökum þætti nafn til þess að skýra orðtak þetta, i stað þess að nefna það sem i mesta lagi afbrigði i samrunadæm- unum, þar sem orðtak þetta, að leggja sig í framkróka, virðist sam- runi úr leggja i fram króka og leggja sig fram. Dæmi þetta um samvöxt, er höf. nefnir svo, er aðeins eitt dæmi af 830 orðtökum, sem er þó skipað í sérstakan flokk eða þátt. Þetta sýnir vilja höf. til þess að gera sér ljósa grein fyrir öllum einkennum orðtaka og flokka þau niður eftir þvi, en þá hefði verið eðlilegt, að höf. hefði gert tilraun til þess að búa til sérstakt flokkunarkerfi fyrir öll 830 orðtökin og raða þeim niður í flokka eftir myndunarhætti. I þvi flokkunarkerfi hefðu stuðluðu orðtökin, er ég minnt- ist á, verið %—% af öllum orðtök- unum. En hins vegar skal ég fúslega viðurkenna, að erfitt myndi að gera slikt flokkunarkerfi. I stað þess hefur höf. valið að skipa orðtökunum í
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92

x

Eimreiðin

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Eimreiðin
https://timarit.is/publication/229

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.