Eimreiðin - 01.05.1966, Page 15

MENNING sveitanna
103
frekar hinum ríku purpuragikkjum samtíðarinnar. Stórbrotnir
•nenn og skapríkir reiddust honum stundum og hroll setti að ýms-
um við útmálun hans á Víti og Satan, — sumir svo að segja tókust á
Vlð liann — og til var það, að menn vildu ekki við honum líta í bili,
en samt var hann þeim ómetanlegur og óviðjafnanlegur — var
hvort tveggja í senn, svo sem staddur meðal þeirra og upphafinn í
hinn sjöunda himin. Og það var ekki íslenzk alþýða, heldur hinir
skriftlasrðu, sem dæmdu hann úr leik og hann sat eftir sem áður
mnstur allra íslenzkra biskupa, ef til vill að Jóni Arasyni einum
undanskildum, í vitund íslenzkrar alþýðu, og postilla hans var lesin
a mörgum heimilum fram yfir síðustu aldamót, en á mun fleiri var
hún tekin við og við og lesin — svo sem til hátíðabrigða, — og þá
með sérlegri andagt og viðeigandi áherzlum. ... Þá er og vert að
leiða hugann að orsökum þess, að Eggert Ólafssyni, Skúla fógeta,
ffaldvin Einarssyni, Fjölnismönnum og Jóni Sigurðssyni varð stór-
um betur ágengt en öðrum eins afburðamanni að þekkingu, starfs-
þreki, áhuga og velvild sem Magnúsi Stephensen — og að vegur hans
fmfur aldrei orðið neitt svipaður og þeirra i sögu íslands og með
íslenzkum almenningi. Elvers vegna? Svo væri þeim þá vart minna
^tlandi, mönnunum, sem nú skeyta lítt um þjóðlegan metnað,
þegar annars vegar er urn að tefla verndun slíks metnaðar og virð-
mguna fyrir íslenzkri tungu, en hins vegar réttinn til lítilfjörlegra
srúkjuþæginda, en að þeir minnist þess, að hið fjárhagslega og
stjórnarfarslega frelsi og sjálfstæði, sem þeir eiga að þakka allan
sinn velfarnað og alla sina velsœld, varð aðeins sótt i hendur er-
tendra aðila i krafti þeirrar vitundar islenzkrar alþýðu, að þjóðin
er nienningarþjóð, sem ekki verður mceld d kvarða eða vegin á vog
^nannfjölda — lieldur manngildis.
Aldahvörf þjóðlifs og mennitigarhdtta.
Á síðasta fjórðungi 19. aldar hófust Ameríkuferðir íslendinga, og
kerðust þær fljótt í aukana. í fyrstu fluttust eingöngu vestur fjöl-
skyldur, sem bjuggu við þröngan kost og sáu sér litla von til bættra
lífskjara hér á landi, en þar kom, áður en langt leið, að bjargálna
basndur og ævintýragjarnir unglingar heilluðust af gyllingum ame-
riskra sendimanna og bréfum ættingja, sem þegar voru orðnir bú-
settir vestra — og margir fluttust nú vestur, sem áttu stóran barna-
hóp, en lítil efni, og hreppsnefndir studdu til vesturfarar sakir ótta