Eimreiðin - 01.05.1966, Síða 18

106
EIMREIÐIN
heldur til að hlynna að samfélagslegum þörfum ungs fólks. Svo var
þá almenn skólaskylda leidd í lög, en í trausti þess, að sveitaheimil-
in dygðu betur til að fræða og uppala ungu kynslóðina, sakir
traustra tengsla við forna þjóðlega menningu, urðu þær í þessari
löggjöf beinlínis hornreka — og það af fúsum og frjálsum vilja
bændastéttarinar, sem bæði taldi sig standa framar öðrum stéttum
að menntun og vildi forða sér frá háum útgjöldum til fræðslu. I
mörgum sveitum höfðu verið stofnuð lestrarfélög, og þóttu þau
auka bóklega menningu. Þá kom og það til, að hugsjónamenn, sem
kynnzt höfðu viðbrögðum frændþjóða okkar í Noregi og Dan-
mörku, gengust af miklum dugnaði fyrir stofnun ungmennafélaga
víðsvegar um landið, og þessi félög höfðu á stefnuskrá sinni sjálf-
stæði íslands, verndun tungu og þjóðernis, aukna líkamsmennt og
ræktun lýðs og lands. Þessi félög efndu til mál- og skemmtifunda,
gáfu út skrifuð blöð og stofnuðu víða bókasöfn. Einnig reyndu þau
að gera sem mestan veg íslenzkrar glímu og lögðu stund á sund og
fleiri íþróttir, eftir því sem aðstaða og þekking leyfði, hófu skóg-
rækt og hvöttu til aukinnar jarðræktar, studdu einnig þær nýjung-
ar, í viðskiptamálum, sem forustumennirnir töldu horfa til heilla.
En ekki náði þessi hreyfing til allra sveita í landinu, hvað þá alls
fjölbýlisins, og ekki varð hún önnur eins lyftistöng þjóðlegrar
menningar, reisnar og framtaks í sveitunum yfirleitt og forustu-
menn hennar höfðu gert sér vonir um. Sá straumur var of sterkur.
„sem stráin ber í fangi út að sjó,“ enda höfðu menn ekki gert sér
viðhlítandi grein fyrir, hve sú breyting á búskaparháttum og tækni
í framkvæmdum og vinnubrögðum þurfti að vera fljótvirk og gagn-
ger um land allt, sem hefði í þann tíð átt að orka því grettistaki
— og þá ekki heldur, hve geysifjárfrek sú hreyfing hlaut að reynast.
Svo urðu það þá heimsviðburðir, sem réðu ærið miklu um þróun-
ina hér á landi — og jafnvel ollu meiri og víðtækari breytingum en
annars staðar í heiminum. En þrátt fyrir það, að sakir þeirrar að-
stöðu, sem heimsviðburðirnir liafa veitt íslendingum, hefur tekizt
betur en „framhleypnustu fluguvonir" þorðu að lofa, að gera
bændastétt landsins fært að koma á byltingu í búskaparháttum og'
vinnubrögðum — og ennfremur tryggja bændum víðast hvar flest
nýtízku þægindi og betri og jafnari afkomu en nokkru sinni áður,
er aðstaða einstkalinganna í sveitunum til menningarlegrar hlut-
deildar hlutfallslega lakari en hún var hjá flestum bjargálna bænd-
um á 19. öld — hvað þá til forustu í menningarlegum efnuin.