Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Blaðsíða 137

JÓNÍNA SÆMUNDSDÓTTIR
barna (sbr. Rannveig Traustadóttir, 1995; Auður Kristinsdóttir, 1999). Eins og fram
kemur í fræðilega hlutanum hér á undan er aukin hætta á að ofvirk börn leiðist út á
braut alvarlegra hegðunarvandkvæða sem getur jafnvel leitt til andfélagslegrar hegð-
unar, afbrota og ávana- og fíkniefnaneyslu. Því er eðlilegt að framtíðin sé áhyggjuefni
foreldra sem vita um þessa áhættu. Ofvirk börn eiga einnig frekar en önnur börn í
vandræðum í skóla, bæði hvað varðar nám og félagsleg samskipti. 1 þessari rannsókn
segjast yfir 90% foreldranna hafa oft eða stundum áhyggjur af hvernig barninu geng-
ur í skóla og hvernig því vegnar félagslega. Tæp 90% telja sig oft eða stundum finna
til vanlíðanar eða hafa áhyggjur af því að takast á við hegðun barnsins heima fyrir og
80% foreldra hafa áhyggjur af systkinum ofvirka barnsins. Það er hins vegar minni-
hluti foreldra, eða rúmlega þriðjungur, sem telur sig hafa auknar fjárhagsáhyggjur
eftir að þeir eignuðust ofvirkt barn. Líðan foreldra ofvirkra barna einkennist af
sektarkennd, vonleysi og vantrú á sjálfum sér sem foreldrum. Um 80% foreldranna
segjast sammála því að hafa stundum sektarkennd og um 70% upplifa svartsýni og
að vera einn og hjálparvana, auk þess sem 60% telja sér hafa mistekist í foreldrahlut-
verkinu. Þetta er í samræmi við niðurstöður fleiri rannsókna, til dæmis rannsókn
Mashs og Johnstons (1983) sem sýnir að foreldrar ofvirkra barna hafa minni trú á
sjálfum sér sem foreldrum en foreldrar annarra barna. Virðist það tengjast hegðunar-
vandkvæðum barnsins og mæðurnar í þeirri rannsókn sýna einnig meiri þunglyndis-
einkenni. Slíkar niðurstöður koma reyndar fram í fleiri rannsóknum, sbr. Befera og
Barkley (1985). í rannsókn Kendalls (1998) kemur einnig fram að þunglyndi er áber-
andi þáttur í líðan þeirra fjölskyldna ofvirkra barna sem rannsókn hennar tekur til.
Ofvirkni barnanna hefur einnig áhrif á félagsleg samskipti en 60% foreldra segjast
fara minna út á meðal fólks eftir að hafa eignast ofvirkt barn en áhrifin eru þó hjá
fæstum svo mikil að þeir umgangist fáa utan nánustu fjölskyldu. Eins og fram kemur
hjá Cunningham og félögum (1988) hafa foreldrar ofvirkra barna minni samgang við
ættingja. Kendall (1998) greinir frá félagslegri einangrun foreldra ofvirkra barna sem
og Mash og Johnston (1983). Þetta samræmist einnig rannsókn Huldu S. Guðmunds-
dóttur (2001) á foreldrum langveikra barna. Þar kemur fram að það að eiga langveikt
barn dregur úr félagslegum samskiptum foreldranna við fólk utan heimilis.
Samkvæmt erlendum rannsóknum (t.d. yfirlitsgrein FisclTers, 1990; Befera og
Barkley 1985) eru tengsl á milli ofvirkni barna og ósamkomulags í hjónabandi. Miðað
við spurningalistakönnunina virðast flestir foreldranna þeirrar skoðunar að það að
eiga ofvirkt barn hafi áhrif á samband við maka. Talsvert fleiri foreldrar telja að áhrif-
in hafi verið neikvæð fremur en jákvæð. Rúmur helmingur þeirra sem tekur afstöðu
er sammála því að neikvæð áhrif þess að eiga ofvirkt barn hafi minnkað eftir því sem
á leið.
Þótt reynslu foreldra ofvirkra barna svipi að mörgu leyti til reynslu foreldra barna
sem eiga langveik og/eða fötluð börn, virðast áhrif greiningar vera ólík hjá þessum
tveimur hópum. I rannsókn Rannveigar Traustadóttur (1995) kemur til dæmis fram
að það er oftast áfall fyrir foreldra að uppgötva að barn er fatlað.
Af viðtölum við foreldrana kom fram að greining breytti miklu til hins betra fyrir
sjálfsmynd foreldranna og eru niðurstöður spurningalistakönnunar samhljóða eins
og sjá má á mynd 8. Þetta virðist að talsverðu leyti mega rekja til þess að ákveðin til-
135