Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Blaðsíða 41

KRISTJAN KRISTJANSSON
menntunin er knýtt við síðari tauminn og leggur því áherslu á að þegnvísi sé
„virk", „efnisrík" hugsjón - maður eigi að taka þátt í lýðræðinu en ekki einungis
njóta þess (sjá McLaughlin 2000:549 og áfram; Enslin og White 2003:112-114).
Þetta haggar hins vegar ekki þeirri staðreynd að lýðræðisdygðii'nar sem þegn-
skapaimenntunin hyllir einkum, svo sem réttlæti og umburðarlyndi (Enslin og
White 2003:123), eru túlkaðar þar sem félagslegar dygðir; réttlæting þeirra er sögð
velta á rétti einstaklingsins til þess að vera ekki beittur ranglæti eða skoðanakúg-
un fremur en hinu að ranglætið og skoðanakúgunin grafi undan þroskakostum
hans, sem væri á hinn bóginn skoðun leikslokasinna (t.d. Nussbaum 1988). Beina-
bera lífsleiknin snýst öll um mannlegan þroska; höfuðástæða þess að rangt er að
beita barn ranglæti er sú að slíkt er vont fyrir það - hamlar þroska þess - þó að
vissulega sé einnig satt að um leið sé brotinn á því réttur.
(2) Ágreiningur um fjölhyggju. Málsvarar beinaberu lífsleikninnar eru að einu leyti
minni, en að öðru leyti meiri, fjölhyggjusinnar en boðberar þegnskaparmenntunar.
Þeir eru minni fjölhyggjusinnar að því skapi sem þeim er síður annt um að ríkis-
vald og skólar séu hlutlaus um inntak hins góða lífs; þeir telja að frjálslyndisstefn-
an gangi of langt með því, til dæmis, að meina kennurunum að gera siðferðilega
upp á milli margs kyns ólíkra lífshátta í samræðum við nemendur. Umburðar-
lyndi hefur þannig sjaldan mikið vægi á listum beinaberra lífsleiknisinna um hin
„siðferðilegu grunngildi". Þeir ganga hins vegar lengra í fjölhyggjuátt en þegn-
skaparmenntunin með því að neita því að þátttaka í lýðræðissamfélagi sé nauð-
synlegt skilyrði farsæls lífs. Ekkert mælir gegn því, samkvæmt beinaberu lífs-
leikninni, að fólk geti komist til nokkurs þroska þótt það búi við annað stjórnar-
far en hið lýðræðislega, það er svo fremi að viðkomandi stjórnarfar gefi því kost
á að rækta siðvit sitt og tilfinningagreind.
(3) Ágreiningur um samband siðferðis og stjórnmála. Löng hefð er fyrir því í heimspeki,
sem rekja má aftur til Grikkjanna fornu, að telja stjórnspeki reista á siðfræði, jafnt
röklega sem sálfræðilega. í ritsafni Aristótelesar kemur Stjórnspekin þannig næst á
eftir Siðfræði Níkomakkosar, því það er að dómi hans ekki fyrr en skilningur far-
sældarhugtaksins liggur ljós fyrir og sál nemandans hefur verið búin undir göf-
uga gleði sem unnt er að bollaleggja af eiirhverju viti um löggjöf og ríkisvald
(Aristóteles 1995:1179b-1181b). Hugmyndir beinaberu lífsleikninnar, ekki síst
þeirrar tegundar hennar sem kennd er við félagsþroska- og tilfinninganám, bera
mikinn keim af þessari hugsun. Orðalag andmælanna að framan, um að hætta sé
á að þegnskaparmenntunin hleypi sleðanum fram fyrir eykinn, vísar nákvæmlega
til þess að réttri röð siðferðis og stjórnmála kunni að vei'ða snúið við.
Svo að dæmi sé tekið af dygð sem lofuð er jafnt í þegnskaparmenntun sem
beinaberri lífsleikni, það er að segja réttlætinu, þá er skilningur þess talsvert ólík-
ur í þessum stefnum. Að dómi þegnskaparsinna er réttlætið umfram allt pólitísk
dygð, byggð á stofnanabundnum reglum og réttindum. í huga beinaberra lífs-
leiknisinna er réttlætið hins vegar að grunni til persónuleg dygð, byggð á tilfinn-
39