Uppeldi og menntun - 01.01.2003, Blaðsíða 38

ÞEGNSKAPARMENNTUN
áreiðanlegum leiðum til að miðla gildum í skólum og jafnvel þótt það væri hægt þá
er slíkt einfaldlega ekki hlutverk skólans heldur heimilanna og annarra stofnana
þjóðfélagsins (sjá t.d. Tooley 2000). Pólitísku íhaldsmennirnir brýna kutana af enn
meiri ákafa: Þegnskaparmenntunin sé ekki aðeins marklaus og fánýt heldur beinlín-
is hættuleg, með því að umbylta forntroðnum slóðum: Inntakið sé ómeginslyf sem
flokkshallir kennarar geti auðveldlega nýtt til að innræta nemendum eigin stjórn-
málakreddu; aðferðin, einkum gagnrýnu umræðurnar, skapi snarvíga yfirborðs-
menn, ærða af hringlanda ólíkra röksemda, sem sífellt vefengi hefðbundnar venjur í
samfélaginu í krafti misskilins umburðarlyndis og víðsýnis (sjá t.d. O'Hear 1981).
Algengustu róttæku andmælin gegn þegnskaparmenntun eru runnin frá gagn-
rýnum póstmódernistum og ýmiss konar skoðanasystkinum þeirra, þar með töldum
svokölluðum póst-femínistum. Þótt þessir andmælendur fagni því að þegnskapar-
menntunin skyggni lífsleiknina frá hópbundnu, fremur en sammannlegu, sjónar-
horni, þá sé sjónarhornið of vítt: Ekki sé völ á neinni sameiginlegri hugsjón lýðræð-
islegrar þegnvísi sem miðla megi til allra íbúa í vestrænum lýðræðissamfélögum,
burtséð frá kyni, stétt og litarhætti; nema hugmyndin sé þá sú að festa enn í sessi
ímynd og viðhorf hvítra miðstéttarkarla. Þvert á móti þurfi að taka fullt tillit til frá-
brigða og fjölbreytni menningar og styrkja grenndargildi sem bætt geti sjálfsmynd
fólks í ólíkum menningarkimum, til dæmis samkynhneigðra karla, fátækra blökku-
kvenna og þar fram eftir götum (Hall 2000; sjá einnig um femíníska gagnrýni á
þegnskaparmenntun hjá Enslin og White 2003:119-120).
Önnur en gjörólík róttæk andmæli gegn þegnskaparmenntun má svo lesa úr hug-
sjón beinaberu lífsleikninnar, eins og ég nefndi í upphafi, og er nú kominn tími til að
segja ger frá þeim.
SLEÐINN FRAM FYRIR EYKINN?
Stysta samantekt á andmælum beinaberrar lífsleikni gegn þegnskaparmenntun
myndi hljóða svo að þegnskaparmenntunin „stjórnmálavæði" lífsleiknina meir en
góðu hófi gegni, með því að setja stjórnmálalæsi og lýðræðisleikni í öndvegi í stað
hinna siðferðilegu kjarnadygða. Nú útilokar þetta vissulega ekki hvort annað; við
höfum séð að á Islandi hefur lýðræðisleiknin sinn sess í lífsleikninni þó að áherslan
sé fremur á sálræna og siðlega leikni. En hættan er sú, myndu beinaberu lífsleikni-
sinnarnir segja, að þegar þegnskaparmenntunin er orðin að sjálfstæðu fagi, með sjálf-
stæða hugmyndafræði - eins og tilhneigingin virðist vera í hinni alþjóðlegu
menntaumræðu - fari hún að skyggja á hinn nauðsynlega kjarna allrar lífsleikni-
kennslu sem séu sálrænu hæfileikarnir og siðferðisdygðirnar er allar stjórnmálaskoð-
anir sæki mátt sinn til. Svo að notað sé gamalt íslenskt orðtak þá er hin meinta hætta
sú að sleðanum verði hleypt fram fyrir eykinn.
Það þarf ekki mikla heimspekilega hugkvæmni til að „uppgötva" þessi andmæli.
Hugmyndin að baki þeim býr í sjálfri flokkuninni á beinaberri lífsleikni sem
sammannlegri inntakshyggju fremur en hópbundinni. Meiri furðu vekur hví þessi
andmæli hafa ekki verið rakin og rýnd í ritum um beinabera lífsleikni. Áður en ég
36