Ægir - 15.12.1959, Blaðsíða 93

ÆGIR — AFMÆLISRIT
91
að þjóðin varð að keppa að því að afla
sér sjálf mestallrar neyzluvöru heimafyr-
ir. Útflutningur var lítill, en helzt þó á
þeim vörum, sem þjóðin gat alls ekki nýtt
sjálf eða voru umfram þarfir hennar.
Mest munaði um landbúnaðarafurðir.
Áherzla var ekki lögð á vöruskipti í jafn-
ríkum mæli og síðar tíðkaðist. Þótt Is-
lendingar sæju útlendinga stunda fiskveið-
ar af kappi og sjálfsagt oft með góðum
árangri úti fyrir ströndum lands síns á
stórum skipurn, höfðu þeir lengi vel ekki
getu til að fylgjast með. Á þessu varð
fyrst breyting að marki með skútu-útgerð-
inni og síðan alveg sérstaklega með vél-
báta- og togaraútgerðinni. Breytingin
varð til þess að draga að sér fólk úr strjál-
býlinu; bæir og þorp mynduðust og stækk-
uðu óðfluga. Tækninni fleygði fram, skip-
um fjölgaði, fóikið þyrptist um sjávarút-
veginn jafnframt því sem verzlunin færði
út kvíarnar og dró líka til sín fólk. Með
þessu jókst framleiðslumagn sjávarafurða
óðfluga og varð brátt langt umfram
neyzluþörf þjóðarinnar. Verður þetta vel
ljóst af samanburði á útflutningsmagni
landbúnaðarafurða og sjávarafurða um
síðustu aldamót og síðan. Um aldamótin
voru þessar afurðir nokkuð jafnar að út-
flutningsverðmæti, en nú er svo komið, að
lítils gætir í útflutningi annarra afurða
en sjávarafurða. — Fljótt kom þess vegna
að því, að stórátök þyrfti að gera varð-
andi útflutningsverzlunina. Fyrirkomulag
afurðasölunnar fór að skipta miklu máli
fyrir alla þá, sem við sjávarútveg voru
riðnir. Reynslan sannaði, að það eru ekki
fyrst og fremst hagsmunir og hagnaðar-
von verzlunarmannsins, sem rekur á eftir
því að halda verðlagi útflutningsvörunn-
ar sem hæstu, heldur og hagsmunir fram-
leiðendanna sjálfra. Þessi staðreynd leiddi
því að lokum til þess, að framleiðendur
sjávarafurða tóku sjálfir að annast sölu
útflutningsvöru sinnar. Langt fram eftir
þessari öld voru aðalútflutningsvörur
sjávarútvegsins saltfiskur, aðallega þorsk-
ur og saltsíld. Markaður var óstöðugur
eins og oft vill verða, góð ár og slæm
skiptust á. Vegna skipulagsleysis í af-
urðasölunni urðu útvegsmenn oft fyrir
stóráföllum. Afleiðingarnar af þessu
skipulagsleysi komu mjög fljótt fram, þeg-
ar sjávarafurðirnar tóku að verða höfuð-
stofn útflutningsframleiðslunnar. Sézt
það bezt af því, að þegar árið 1913 kemur
fram í Ægi hugmyndin um stofnun alls-
herjar sölufélags fiskframleiðenda. Það
átti þó furðulega langt í land, að úr þessu
yrði bætt og varð það ekki fyrr en S. í. F.
var stofnað 1932 og Síldarútvegsnefnd
sett á laggirnar 1934. Til þess að gera
langa sögu stutta skal þess getið, að svo
brá við strax á fyrstu starfsárum þess-
ara stofnana, að verðlag þeirra afurða,
sem þær seldu, hækkaði, auk þess sem
meira öryggi skapaðist um afurðaverðið
og framleiðendur höfðu og hafa enn meiri
vissu í byrjun hvers vinnslutímabils um
verðlag framleiðslu sinnar. Þetta leiddi
líka síðar — að vísu alllöngu síðar — til
þess, sem telja má einn merkasta áfanga í
sögu bátaútvegsins, að festa skapaðist um
verð á nýjum fiski; þess verður þó að
geta hér, að frystiiðnaðurinn átti mikinn
þátt í að þessi festa skapaðist.
Og í framhaldi af þessu ber einmitt að
geta þess, að þegar hraðfrysting fisks
kom til sögunnar, fundu þeir aðilar, er
þar að stóðu, skjótt, að hentast væri, að
stofnað yrði til allsherjarsamtaka um sölu
hraðfrysta fisksins. Var fljótlega hafizt
handa um stofnun slíkra samtaka, en þó
hefir enn ekki tekizt að sameina alla freð-
fiskframleiðendur í ein allsherjarsölusam-
tök.
Enn er allmikið los á sölufyrirkomulagi
ýmissa sjávarafurða, svo sem skreiðar,
fiskmjöls o. fl. Á það sínar orsakir, sem
eigi verða raktar hér. Þess verður þó vart
langt að bíða, að breyting verði á þessu.
Ég hefi orðið alllangorður um sölu sjáv-
arafurða. Mun mörgum lesanda e. t. v.
finnast þar nokkuð vikið af leið, er rætt
skal um vélbátaútveginn. Ekki vil ég þó
fallast á það. öllum má Ijóst vera, að