Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Side 32

yður, meðan þér og yðrir arfar halda við oss þessa sált-
argjörð, en lausir, ef hún rýfst, að beztu manna yfir-
sýn.“
Hinn svarni eiður hljóðaði svo:
„Til þess legg eg hönd á helga bók, og því skýt eg til
guðs, að eg sver Hákoni konungi og Magnúsi land og'
þegna og ævinlegan skatt með slíkri skipan sem nú er-
um vér ásáttir orðnir og máldagabréf þar um gert vottar.
Guð sé mér svo hollur sem eg satt segi, gramur, ef
ég lýg-“
Svo sem menn heyra er þetta að formi til einhliða
yfirlýsing Islendinga og er þó berum orðum talað um
sáttargjörð. Af hálfu íslendinga hefur og ætið verið tal-
að um sáttmála, þ.e..a.s. samning milli fyrirsvarsmanna
Islendinga og- umboðsmanna konungs. Hvað sem form-
inu líður, er ljóst, að skuldbindingar þær, sem Islend-
ingar gangast undir, eru háðar skilyrðum þeim, er þeir
setja, og ef gagnaðili fellst ekki á þau, þá taka skuld-
hindingar Islendinga ekki gildi. Að efni til er því ótví-
rætt um sáttmála að ræða.
Eðlilegt er, að menn varpi fram þeirri spurningu,
hvernig stóð á þessari sáttmálagerð, hver var aðdrag-
andi hennar? Svar við þessu er flóknara en svo, að það
verði gefið í stuttu máli, enda skortir mig lærdóm til
að gefa það til hlítar, þótt meira ráðrúm væri til. Ör
stutt yfirlit verður þó að gefa til þess, að menn átti sig
betur á málum.
Islendingar liöfðu frá uppliafi nánara samband við
Norðmenn en aðrar þjóðir. Óljósar sagnir eru af því,
að Haraldur konungur hárfagri hafi viljað leggja landið
undir sig og síðan hafi Haraldur Gormsson, konungur
Dana og Norðmanna, hótað að herja til Islands. Enn síð-
ar reyndi Ólafur konungur hinn helgi að seilast hér tii
valda. Þær tilraunir fóru út um þúfur og eru nú helzt
í minni manna vegna ræðu þeirrar, sem Snorri Sturlu-
son segir, að Einar Þveræingur hafi þá haldið, en menn
30
Tímcirit lögfræðinga