Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Page 37

margir beztu menn þessarar kynslóðar. Allir áttu höfð-
ingjar um sárt að binda, liöfðu misst náin skyldmenni
og staðið sjálfir í miklum mannraunum. Og almenning-
ur varð að taka þátt í liðssafnaði, átti á hættu dauða,
meiðingar, fjárútlát og hvers konar ofríki. í landinu
hafði ríkt ógnaröld, slík, að allir féllust að lokum á það,
nauðugir viljugir, að konungs þyrfti við til að láta þá
ná friði. Innlent ríkisvald, er gæti haldið uppi friðn-
um, var ekki fyrir hendi. Erlent vald sótti í það valda-
tómrúm, sem við öllum blasti.
Menn telja sér ekki nægja, að konungur skuli láta þá
ná friði, heldur setja þeir berum orðum það skilorð, að
jarlinn vilji þeir hafa meðan hann haldi trúnað við kon-
ung og frið við þá. Orðalagið er tvírætt. Flestir fallast
að vísu nú á þá kenningu, að Gissur Þorvaldsson hafi
fengið fyrirmælið um jarlinn sett í sáttmálann til að
tryggja sína eigin stöðu og völd. Ákvæðið hafi því mið-
azt við hann einan. Öneitanlega kann orðalagið að benda
til þess, að við einungis einn ákveðinn mann, jarlinn, sé
átt, og jafnvel má lesa úr því nokkura tortryggni í senn
um trúnað jarlsins við konung og friðarvilja hans við
landsmenn. Ekki sýnist mér þó einsætt, að þarna sé átt
við Gissur einan. Hitt er ótvírætt, hvílík áherzla er lögð
á, að jarlinn haldi frið við landsmenn, og orðalagið má
skilja svo, að jarlinn sé settur i senn til trúnaðar við
konung og til frekari tryggingar friði en fjarlægur kon-
ungur geti veitt, það er að segja til eflingar ríkisvaldi
innanlands. Gegn þvi þarf ekki að stríða, þótt enginn
hafi tekið við jarlsdæmi eftir Gissur, því að óvíst er, að
konungur hafi óskað að efla nokkurn íslenzkan höfð-
ingja, eftir að hann hafði náð tangarhaldi á landinu, og
ekki er sennilegt, að nokkur hinna innlendu höfðingja
hafi unnt öðrum að verða ofjarl sinn.
Þá er ákvæðið, sem tengt er við rétt íslenzkra manna
i Noregi um, að konungur skuli halda friði vfir íslend-
ingum, svo sem guð gefi honum framast afl til, ekki
Tímarit lögfræðinga
35