Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Blaðsíða 53

hvers staðar miðja vega milli öfganna. Bæði lslendingar
og Danir aittu að geta sjeð, að það mál, sem hjer ræðir
um, er eingöngu vísindalegs eðlis, og að ekki dugir að
líta á það gegnum sjónargler, lituð af deilum nútímans.“
Fátt sýnir betur þá gerbrej'tingu á hugsunarhætti, sem
orðin er á hálfri öld, en það, að svo ágætur íslendingur
sem Björn M. Olsen, merkasti vísindamaður hérlendis
í norrænum fræðum um sína daga, skuli, svo sem hann
gerir í þessum orðum leggja Island og Danmörku að jöfnu,
annað sem „föðurland“ sitt en 'hitt sem sitt „móðurland“.
Áminning Björns um, að ekki dygði að líta deiluna
um upphaf konungsvalds og þar með gildi Gamla sátt-
mála gegnum sjónargler, lituð af deilum nútímans, held-
ur skoða það einungis vísindalegs eðlis, var að sjálf-
sögðu rétt frá sjónarmiði vísindamannsins. En sannast
bezt að segja, þá voru menn ekki eingöngu að leita vís-
indalegra sanninda um meira en sex hundruð ára gamla
atburði, heldur voru þeir að leita vopna i sjálfstæðis-
baráttu lítillar þjóðar, sem enn vantreysti sjálfri sér og
hinir erlendu valdamenn hvorki töldu hafa rétt né getu
til sjálfstæðis. 1 þeim efnum hafði minningin um sátt-
málann 1262 og kenningin um gildi hans ómetanlega
þýðingu. Sjálfir sannfærðust Islendingar um, að hvað
sem aldagamalli venju liði, — sem raunar einnig getur
haft mikla þýðingu, — þá hefði þjóðin aldrei af frjáls-
um vilja afsalað sér úrslitarétti um eigin mál og að svo
miklu leyti, sem sá réttur á einveldistímunum hefði
komizt í hendur konungi, væri hann við afsal einveldis-
ins aftur kominn i þjóðarinnar hendur. Og þó að Danir
sannfærðust eklci af lögfræðirökum eða réttarkröfum
Islendinga, þá þreyttust þeir á þeim.
Auðvitað voru það aðrar ástæðum, sem réðu úrslitum.
Dr skáru vaxandi vilji og geta islenzku þjóðarinnar til
sjálfstæðis og vaxandi skilningur Dana á, að Islendingar
væru þrátt fyrir fámenni og umkomuleysi í raun og veru
sérstök þjóð. Þessar ástæður ásamt ytri aðstæðum, sem
Tíniarit lögfræðingá
51