Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Blaðsíða 42

halda sáttmálann og fari svo með vald sitt sem vera ber
samkvæmt honum. Að vísu er sagt, að skattur skuli
vera ævinlegur, en fyrirvari um slíka skipan, sem i sátt-
málanum segir, kemur strax á eftir, þ.e.a.s. uppsagnar-
ákvæðið á jafnt við um skattinn sem önnur ákvæði. Þvi
hefur verið haldið fram, að þarna væri einungis um að
ræða einskonar uppreisnarrétt, sem þegnar stundum
áskildu sér gegn höfðingjum sínum á miðölduin. En sátt-
málinn ber með sér, að tveir jafnréttháir aðilar mælast
við. Iíonungur fær hollustu landsmanna því aðeins, að
hann undirgangist þau skilyrði, sem þeir setja, þ. á m.
þetta.
Annað mál er, hverjir séu hinir beztu menn, sem um
eiga að dæma? Um það segir eklcert. En þar sem íslend-
ingar setja skilorðið, virðist eðlilegast, að það sé metið eftir
íslenzkum rétti og þá svipað og þar sem á undan er vitn-
að til hinna beztu bænda landsins, sem eiga, ásamt kon-
ungi, að kveða á um fjölda skipaferða hingað. Á þelta
reyndi aldrei, ekki vegna þess, að sáttmálinn væri ekki
rofinn af hálfu konungsvaldsins, lieldur af því, að lands-
menn vantaði kjark og styrk til að rifta samningnum,
svo sem þeir höfðu rétt til. En þó varð ákvæðið engan
veginn þýðingarlaust. Það sannaði Islendingum fram á
okkar daga, að forfeður okkar höfðu ekki ofurselt þjóð-
ina erlendu valdi skilyrðislaust, heldur með þeim hætti,
að ef misfarið væri með valdið, hafði þjóðin rétt til að
endurheimta það.
Þegar á allar aðstæður er litið, verður að viðurkenna,
að sáttmálinn 1262 var ekki saminn af mönnum, sem
vildu frelsi Islands feigt, þó að þeir hefðu sjálfir gefizt
upp, heldur hugðust þeir búa svo um, að sem minnstur
skaði yrði af. Þeir gerðu það, sem þeir fremst treyslu
sér til í því skyni að þjóðin yrði sem bezt búin í þeirri
viðureign, er þeir sáu að fram undan var.
Einkanlega hefði uppsagnarákvæðið getað orðið þjóð-
inni mikill styrkur í viðureigninni við konungsvaldið á
40
Tímarit lögfræðinga