Tímarit lögfræðinga - 01.01.1962, Side 51

næstu áratugi varð það eitt mesta deilumál Dana og Is-
lendinga, að Islendingar héldu því fram, að brigðað hafi
verið við þá loforðinu um að láta á þjóðfundi upp álit
sitt, og raunar dygði ekki það eitt, að slíkur fundur hefði
rétt til að láta uppi álit sitt eða skoðun, heldur bæri
honum í íslenzkum málum tilsvarandi vald og grund-
vallarlagaþingið eða danski þjóðfundurinn hafði á sín-
um tíma i Danmörku.
Undirstaða þessara kenninga var gildi Gamla sáttmála.
Islendingar héldu því fram, að gildi hans hefði vaknað
að nýju með afsali konungs á einveldi sínu. Með þessu
var þýðing og gildi Gamla sáttmála frá upphafi orðið
lifandi deiluefni í stjórnmálaþrætu Dana og Islendinga.
Ekki aðeins hinir ólærðu stjórnmálamenn Dana, heldur
fremstu fræðimenn þeirra í þessum efnum, á okkar dög-
um einkum Knud 'Berlin, gerðu sem minnst úr réttind-
um Islendinga samkvæmt Gamla sáttmála og gildi hans
síðar. Undir forystu Jóns Sigurðssonar, og á okkar dög-
um Jóns Þorkelssonar og Einars Arnórssonar, mikluðu
íslendingar aftur á móti sem mest þýðingu sáttmálans,
bæði um réttindi þjóðarinnar samkvæmt honum í upp-
hafi og í sögu landsins æ síðan. Danir héldu því fram,
að Island hefði þegar orðið skattland eða hjálenda Nor-
egs, en íslendingar töldu, að samkvæmt sáttmálanum
hefði einungis verið um persónu- eða konungs-samband
milli Islands og Noregs að ræða.
Báðir vitnuðu i erlenda fræðimenn sér til stuðnings.
Vafasamt er hversu margir þeirra hafa í raun og veru
kynnt sér málið til hlýtar. Fáir eða engir gerðu það betur
en Konráð Maurer, vinur og stuðningsmaður Jóns Sig-
urðssonar, sem yfirleitt studdi málstað íslendinga í þess-
ari deilu, en nokkuð er vitnað til umsaga hans á víxl.
Einn fræðimaður sænskur, Ragnar Lundborg, sem lifði
fram yfir seinustu heimsstyrjöld og var mikill vinur
Bjarna heitins frá Vogi, ritaði m. a. um þessi efni og
var oft vitnað til rita hans af fremstu fræðimönnum
Tímarit lögfræðinga
49