Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Blaðsíða 16

til áréttingar, og til þess að benda á að þessi hætta er ekki bundin við
dómendur í réttarkerfinu, er rétt að vísa á fyrirsögn í Morgunblaðinu
12. apríl 1983: „Vinna þjálfaranna er eyðilögð af dómurunum“. Þetta
var á íþróttasíðu, og í viðtalinu sagði þjálfarinn: „Við æfum ellefu mán-
uði á ári, þetta fimm til sex sinnum í hverri viku, það er því mjög slæmt
að horfa upp á það að handknattleiksdómarafélag íslands bjóði upp á
svo slaka dómara á leiki að þeir hreinlega eyðileggi leikina.“
5) Dómstólar verða að starfa eftir ströngum reglum og virða jafn-
ræði aðilja.
6) Dómstólar skulu meta gildi laga og úrskurða og ákvarðana ann-
arra stjórnvalda.
7) Dómstólar verða að vera öllum opnir og fjárhagslegar hindranir
mega ekki vera í vegi fyrir því að menn sæki rétt sinn. Mál mega ekki
dragast í meðförum dómenda, þá er ekki unnt að hafa niðurstöður i
málunum til leiðbeiningar ,auk annarra réttarspjalla sem af slíku hlýst.
8) Ákæruvaldið má ekki hafa of frjálsar hendur um að ákæra t.d.
ekki í vissum málum, og sama gildir um lögregluyfirvöld, kærur og
handtökur.
Þessi listi er ekki tæmandi, en gefur væntanlega yfirlit yfir helstu
meginreglur, sem leiddar verða af hugmyndinni um réttarríkið, að lög-
in séu þannig að unnt sé að nota þau til leiðbeingar í lífinu.
4.
Af þessu yfirliti má sjá, að hugmyndin um réttarríkið og meginregl-
urnar, sem af henni eru leiddar, eru öðrum þræði hömlur og gildi þeirra
felst í því, að draga úr þeirri hættu sem getur fylgt valdi láganna. Lög-
unum er ætlað að hafa vald en slíku valdi getur fylgt hætta, eins og
margsagt er frá fornu fari. Valdi laganna er unnt að beita af geðþótta,
en réttarríkishugmyndin er að draga úr slíkri hættu, og sjá til þess að
valdi laganna sé beitt í samræmi við réttinn. En réttarríkishugmyndin
drégur ekki úr öllum hættum, hún nær ekki yfir allt. Lögin geta verið
óstöðug, óskýr, óljós, torkennileg, afturvirk og ruglingsleg, og þannig
skert frelsi manna og reisn. Gegn slíku er réttarríkinu ætlað að vinna.
En fylgni við réttarríkið er aðeins einn af kostunum sem prýða ættu
réttarkerfið.
Beinu tengslin milli réttarins og réttarríkishugmyndarinnar felast í
því, að réttarríkið er nauðsynlegt til þess að tilgangi laganna verði náð.
Lögin verða að geta leiðbeint fólki. Þeim mun nánar sem fylgt er meg-
inreglum réttarríkisins þeim mun betur leiðbeina lögin þeim sem þeim
er ætlað að leiðbeina. Hlutverk og þar með kjarni laganna er að stýra at-
70