Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Blaðsíða 19

Dr. Arnór Hannibalsson dósent:
SÖGULEGURBAKGRUNNUR
ÍSLENZKU STJÓRNARSKRÁRINNAR
Allt frá fornu fari hafa menn velt því fyrir sér hvernig samlífi manna
verði sem bezt fyrirkomið. Menn gerðu sér grein fyrir því, að það var
takmarkað sem hver og einn fékk áorkað upp á sínar eigin einkalegu
spýtur. Til þess að geta lifað mannsæmandi lífi urðu menn að taka
höndum saman. Þetta átti ekki aðeins við um atvinnulífið, þ.e. fyrir-
komulag vinnu til sjávar og sveita, sem beindist að því að menn gætu
haft í sig og á. Fjölskyldan var kjarni allra samlífsforma, foreldrar
sem ólu önn fyrir börnum sínum og komu þeim á legg. Fjölskyldur
sameinuðust í stærri heild í þorpinu og þorpin sameinuðust í enn stærri
heild, borgríkið, pólis. En í þessari stærri heild þurfti að leysa úr því
vandamáli, hverjir áttu að hafa rétt til að skipta sér af almannamálefn-
um og hverjir áttu rétt til að framkvæma vilja ríkisins, stjórna. Og
hvernig áttu þeir að vita hvað var vilji ríkisins, og hvernig áttu þeir
að stjórna? Aristóteles leysti úr fyrri spurningunni þannig, að frjálsir
sjálfstæðir bændur ættu að hafa atkvæðisrétt í ríkinu. En þá lenti hann
í vandræðum, er greina þurfti frá, hverjir voru þá borgarar í ríkinu.
Var fjölskyldan grunneiningin, eða voru það einstaklingarnir? Ef það
voru einstaklingar, lá í augum uppi að þrælar voru réttlausir. En börn
og konur gátu heldur ekki haft fullan atkvæðisrétt, og þá heldur ekki
verkamenn og iðnaðarmenn sem enga menntun höfðu né tíma aflögu
til að sinna ríkismálefnum. Það var rétt, að hinir menntuðustu og
frjálsustu stjórnuðu ríkinu. En leiddi þá af því, að þeir einir hefðu
borgararétt í ríkinu? Þessu gat Aristóteles eiginlega aldrei svarað ó-
tvírætt og eindregið. Það er ekki fyrr en á okkar öld, að smám saman er
að myndast sú almenna skoðun, að allir einstaklingar eigi að hafa jafn-
an borgararétt án tillits til stéttar, stöðu eða menntunar. En þetta er
aðeins hér á hinum kristnu Vesturlöndum. Annarsstaðar í heiminum á
þessi skoðun langt í land.
73