Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Blaðsíða 21

fulltrúa hans á jörðinni, páfann í Róm. Leiðist konungurinn út í harð-
stjórn, hið versta stjórnarform sem til er, hefur þjóðin rétt til að fjar-
lægja hann frá völdum. „Eins og grenjandi ljón og gráðugur björn, svo
er óguðlegur drottnari yfir lítilsigldum lýð“, — segir í Orðskviðum Saló-
mons (28,28).
Hugmyndir miðaldanna breyttust einkum á 17. öld þegar farið var að
líta á menn sem gráðugar vélar og á ríkisvaldið sem tæki til að halda
þessum skepnum í skefjum og ríkinu í böndunum. Þetta gerðist í Bret-
landi á 17. öld. Þar var upplausn og ófriður í eina þrjá áratugi. Hinni
„dýrlegu byltingu“ lauk svo, að skapaður var vettvangur þar sem full-
trúar stéttanna í landinu leiddu saman hesta sína. Þingið varð smám
saman æðsta vald í landinu. Það setti lög. Frá árinu 1707 hefur Breta-
konungur ekki synjað staðfestingar á lögum, sem þingið hefur sam-
þykkt. Konungur fór að taka tillit til vilja þingsins við val á ráðherrum,
unz sú venja skapaðist að ríkisstjórn yrði að njóta stuðnings meiri hluta
þings og að ráðherrar væru valdir úr hópi þessa meirihluta. Þannig
myndaðist á Bretlandi það sem kallað er stjórnarskrárbundið einveldi
(constitutional monarchy).
EINVELDI I DANMÖRKU
Á meginlandinu æxluðust þessi mál nokkuð á annan veg. Kröfum vax-
andi borgarastéttar um íhlutunarrétt um stjórnarmálefni var mætt með
því að herða á einveldi konunga og keisara. I september 1660 stóð illa á
fyrir konunginum í Danmörku, því að ríkiskassinn var tómur. Hann
kallaði þá saman 200 fulltrúa hinna þriggja stétta, aðals, klerka og borg-
ara til ráðstefnu í Kaupmannahöfn. Hún átti að segja til um, hvernig
ætti að útvega peninga til að greiða ríkisskuldir og afla tekna til að
standa straum af kostnaði við hirð og her. í ljós kom, að málið var mjög
eldfimt. Aðallinn krafðist skattfrelsis. Þá snerust fulltrúar hins geist-
lega valds á sveif með borgurum og kröfðust þess að jafnt gengi yfir
alla. Borgarar létu í ljós hugmyndir um ýmsar endurbætur á stjórnkerf-
inu og á fjármálastjórn ríkisins. Aðalsmenn létu þá undan og sam-
þykktu neyzluskatt og stimpilgjöld. Þeir létu og í ljós hugmyndir um
sparnað, einkum á útgjöldum til hersins, og varð þingheimur sammála
um þær. Hirðin og yfirstjórn hersins töldu sér ógnað með þessu. Kon-
ungur leitaði fyrir sér um samkomulag við klerka og borgara, og sáu
þeir ekki annað ráð vænna, til að koma í veg fyrir innanlandsófrið, en
að samþykkja erfðaeinveldi konungs. Aðallinn var andvígur þessu, en
lét þó undan síga, og samþykkti einveldið með því skilyrði að öll for-
réttindi hinna æðri stétta væru óskert. Þann 18. október var Friðrik
75