Tímarit lögfræðinga - 01.10.1983, Blaðsíða 46

um fyrir dómara, sem ekki virtist haía kynnt sér málin fyrirfram. Ákæra var les-
in og sakavottorð viðkomandi. Síðan féll dómur eða málinu frestað í stuttan
tíma. Voru afgreidd 3 mál þær ca. 20 mínútur, sem við stöldruðum við. M.a.
var kveðinn upp fangelsisdómur upp á 4-8 ára fangelsi fyrir meiri háttar inn-
brot, þar scm ítrekunarsjónarmið höfðu sitt að segja.
Einn cr sá þáttur bandarísks réttarfars, sem mjög er áberandi, en það er
kviðdómurinn. Kviödómur situr bæði í einka- og refismálum og úrskurðar um
síaðreyndir en dómari um lagaatriði. Hægt er að ganga framhjá kviðdómi f
einkamálum, ef allir aðilar máls eru sammála um þá meðferð, og er það stund-
um gert, sérstaklega ef mál eru flókin og sérþekkingar er þörf. Það kom fram,
að í clíkum málum vilja dómarar oít vera lausir við kviðdóminn og leggja að
aðilum að semja sig undan meðferð hans. í einkamálum stjórna lögmenn að-
ila yfirleitt vali í kviðdóm, oftast án nokkurra afskipta dómara, en I refsimál-
um sér dómari um valið. 12 kviðdómendur sitja I refsimálum en 6 í einkamál-
um. Kviðdómurinn á sér langa sögu í bandarlsku réttarfari og virðist ekki á
undanhaldi þrátt íyrir skiptar skoðanir á ágæti hans.
Sfðasti liður á dagskrá okkar á mánudeginum var heimsókn til aðalskrif-
stofu bandarísku gerðardómscamtakanna (American Arbitration Association).
Samtök þessi voru stofnuð árið 1926 f þeim tilgangi að leysa deilumál með
ckjótvirkum hætti utan réttar. Þau hafa vaxið mjög með árunum, og voru t.d.
41000 mál afgreidd 1981. Á skrá hjá camtökunum eru um 60000 sérfróðir aðilar
á ýmsum sviðum, cem hægt er að fá til ctarfa sem gerðardómsmenn. Algengast
er að samið sé fyriríram um gerðardóm, t.d. með sérstakri klausúlu í samningi.
Moðferð mála er með líkum hætti og fyrir dómstólum, teknar eru skýrslur af
aðilum og vitnum o.s.frv. í hinum stærri málum a.m.k. er langalgengast að lög-
menn gæti hagsmuna aðila. Það segir e.t.v. sína sögu um álit manna á kvið-
dómum, að engin dæmi eru til að samið sé um að þeir skuli notaðir hjá sam-
tökum þessum, þótt slíkt sé hægt.
Þriðjudagurinn 10. maí var lögmannadagurinn í ferðinni. Um morguninn
heimsóttum við Washingtonskriístofu bandarísku lögmannasamtakanna. Er um
að ræða aðra stærsíu skrifstofu samtakanna með um 200 manna starfsliði. Að-
alskrifstoían er f Chicago með u.þ.b. 600 manna starfsliði. í Bandaríkjunum
eru um 565000 lögfræðingar og þar af eru tæplega 300000 í lögmannasam-
tökunum. Þau byggjast á frjálsri aðild en ekki skylduaðild eins og hér. Aðild
er öllum lögfræðingum opin, sem fengið hafa leyfi til málflutnings, en slfkt
leyfi veita dómstólarnir sjálfir og er það bundið viðkomandi dómstóli. Starfs-
reynslu er almennt ekki krafist á undirréttarstigi og geta flestir nýútskrifaðir
lögfræðingar fengið leyfi strax til að flytja mál fyrir undirrétti. Til viðhalds mál-
flutningsréttindum er hins vegar algengt að gerðar séu kröfur um að lögmenn
gangi árlega undir nokkurs konar próf. Á áfrýjunarstigi eru gerðar meiri kröf-
ur til starfsreynslu, en skipting í héraðsdóms- og hæstaréttarlögmenn þekkist
ekki í Bandaríkjunum.
Við fengum fræðslu um starfsemina hjá lögmannasamtökunum. Auk hinna
hefðbundnu verkefna við hagsmunagæslu fyrir stéttina vinna samtökin að öðru.
T.d. er mikið fengist við rannsóknarstörf í lögvísindum. Innan samtakanna
eru deildir, sem sinna málefnum tiltekinna þjóðfélagshópa, t.d. barna og elli-
lífeyrisþega. Réttarstaða þessara hópa er tekin til gagngerðrar skoðunar og
niðurstöður birtar.
100