Tímarit lögfræðinga - 01.12.1989, Side 22

hgl. Um þessar reglur og önnur atriði hér að lútandi verður nánar
rætt í köflunum um ákvörðun og innheimtu fésekta.
Ástand efnahagsmála hefur áhrif á gildi og áhrifamátt fésektar-
ákvæða. Á síðustu áratugum hefur oftsinnis komið berlega í ljós hér
á landi, hvernig slík ákvæði hafa úrelst og misst marks vegna verð-
bólgu og rýrnandi verðgildis gjaldmiðilsins. Á sumum sviðum hefur
verið séð við þessu, t.d. með ákvæðum um gullkrónuviðmiðun í fisk-
veiðilöggjöfinni. Ekki hefur reynst gerlegt að breyta nægilega oft
hinum fjölmörgu sektarákvæðum laga. Því var gripið til þess ráðs
með 1. nr. 75/1982 og 10/1983 að breyta sektamörkum 126 laga,
þannig að sérstök sektamörk þeirra voru felld niður. Ræðst hámark
fésektar eftir lögum þessum nú af hinu almenna sektarákvæði 50. gr.
hgl. (sektahámark 4 milljónir króna), enda er tiltölulega auðvelt að
breyta öðru hverju sektahámarki 50. gr. einnar (síðast hækkað með
7. gr. 1. nr. 42/1985). Tekið er fram í greinargerð með frumvarpi til
1. nr. 75/1982, að ekki þyki varhugavert að leggja það á vald dóm-
stóla að dæma sektir samkvæmt hinu almenna ákvæði 50. gr. hgl.,
eins og það er á hverjum tíma, enda sé við dómvenjur að styðjast á
ýmsum sviðum. Einnig er tekið fram, að ekki sé stefnt að þyngri
refsiviðurlögum í framkvæmd en nú tíðkast, þótt sektamörk hækki
verulega við umræddar lagabreytingar.
Ymis önnur viðurlög en fésektir bitna á fjármunum manna. Nefna
má miskabætur og aðrar skaðabætur, sviptingu erfðaréttar og eignar-
upptöku. Margt er ólíkt með fésektum og skaðabótum, þótt þær þjóni
að hluta til sama markmiði og sé oft beitt saman vegna refsiverðrar
háttsemi, er tjóni veldur. Efnisröskun hefur alltaf átt sér stað, þegar
skaðabætur eru dæmdar, en slíkt er ekki áskilið við ákvörðun fésekta.
Um ýmis gagnkvæm áhrif getur verið að ræða, sbr. 6. tl. 3. mgr. 57.
gr. og 8. tl. 1. mgr., sbr. 2. mgr. 74. gr. hgl. Refsiskilyrði og bótaskil-
yrði fara ekki saman nema að litlu leyti. Þá er gagnger munur á því,
hvert sektir og bætur renna. Skaðabætur renna til þess, sem tjón hef-
ur beðið, en fésektir í ríkissjóð eða aðra opinbera sjóði, sbr. 1. mgr.
49. gr. hgl. Með 1. nr. 75/1982 og 10/1983 voru afnumin flest eldri
ákvæði um, að sektir skyldu renna í sveitarsjóði og jafnvel til upp-
ljóstrarmanna. Ákvæði um fésektir og eignarupptöku hafa verið í ís-
lenskum lögum frá fyrstu tíð. í fornlögum Islendinga þekktist ekki
sá skýri munur á sviptingu eigna eftir því, hvort hún var gerð í refsi-
skyni í lagatæknilegri merkingu (fésekt) eða sem önnur refsikennd
viðurlög (eignarupptaka). Áður fyrr vörðuðu ýmis stórafbrot almennri
228