Tímarit lögfræðinga - 01.12.1989, Síða 26

út úr undantekningarreglunum í 112. gr. oml. og úr reglum þeirra
laga í heild.6
Grundvallarreglan um refsihlutverk dómstóla og vandaða málsmeð-
ferð er fullkomlega í heiðri höfð, þegar sökunaut er gert að sæta refsi-
vist eða refsikenndri frelsisskerðingu (öryggisgæslu, hælisvistun).
Þegar um minni háttar brot er að ræða, oftast sérrefsilagabrot er
varða fésektum, er í reynd óhjákvæmilegt og tæpast varhugavert að
viðhafa einfaldari, fljótvirkari og ódýrari meðferð. Ákæruvald og
dómstólar mundu að öðrum kosti drukkna í því málaflóði, sem nú er
lokið með einfaldri málsmeðferð án málshöfðunar og dóms. Helstu
undantekningarnar er að finna í 112. gr. oml. Grundvallarreglan heldur
gildi sínu gagnvart öllum slíkum undantekningarreglum að því leyti,
að hinni óvandaðri málsmeðferð verður ekki við komið, nema söku-
nautur játist undir hana. Sökunautur á ætíð rétt á fullkominni rann-
sókn, ákærumeðferð og dómi. Hér að framan hefur athyglin beinst að
grundvallarreglu réttarins um sektavaldið og undantekningum frá
henni. 1 reynd eru undantekningarnar mun fyrirferðarmeiri og skipta
því miklu máli í refsivörslukerfinu, einkum dómsáttir, lögreglusáttir,
lögreglustjórasáttir og tollsáttir. Dómsmálaskýrslur sýna, að lögreglu-
og lögreglustjórasáttir skipta tugþúsundum á ári hverju.7 Verða nú
helstu „undantekningarreglurnar“ raktar stuttlega.
2) Dómsáttir. Um þær er fjallað í 1. mgr. 112. gr. oml., í formi
sektargerða eða áminninga. Dómstólar fjalla um mál, en án málshöfð-
unar og dóms. Skilyrði slíkrar dómsmeðferðar eru rýmri en skilyrðin
fyrir stj órnsýslusáttum. Svo sem áður greinir, er það ætíð skilyrði,
að sökunautur játist undir þessa ákvörðun dómara með undirskrift
sinni í þingbók (eða sökunautur láti við bókun áminningar sitja). Heim-
ildin er fræðilega óbundin af tegund og eðli afbrots. Áminning kemur þó
ekki til álita, nema brot sé mjög smávægilegt, og sektargerð er undir því
komin, að brot varði fésektum, því að ekki verður dómsátt gerð um
refsivist. Senda skal ríkissaksóknara skrá yfir dómsáttir skv. 2. tl.
1. mgr. 112. gr. eftir reglum, sem hann ákveður, sbr. 5. mgr. 112. gr.
oml. Sé vafi á ferðum, getur ríkissaksóknari kært málið til Hæsta-
réttar til ónýtingar á sáttinni, sbr. 6. mgr. 112. gr. oml. Ekkert
sektahámark er tilgreint í ákvæðinu, og gildir því hið almenna sekta-
hámark 50. gr. hgl. (eða hámark viðkomandi sektaheimildar). Brot
6 Ármann Snævarr: Þættir úr refsirétti II. Rvík 1974, bls. 68—69 og 92—93; Jónatan Þór-
mundsson: Opinbert réttarfar, 1. hefti. 2. útg. 1979, bls. 12—13 og 25—26.
7 Dómsmálaskýrslur fyrir árin 1975—77 (1983), bls. 44 (Tafla 18).
232