Tímarit lögfræðinga - 20.11.1993, Blaðsíða 32

Það er líka mjög umdeilt hvort það hefur einhverja þýðingu fyrir viðskipta-
menn félaga að tilgreina eitthvert lágmark hlutafjár því eignastaða félags getur
breyst á alla vegu eftir því hvernig því vegnar. I greinargerð með frumvarpi
því sem var grundvöllurinn að lagabreytingunum 1989 (Alþt.-þingskjöl- 1988,
5. hefti bls. 939) er yfirlit um það lágmark sem tíðkast í nágrannalöndum
okkar. Erum við þar á svipuðu róli og Norðurlandaríkin flest en sérstaka
athygli vekur að í Englandi er ekkert lágmark í sumum hlutafélögum.
Það má örugglega taka undir það sjónarmið að það sé ekkert sáluhjálpar-
atriði að hafa mikið hlutafé í hlutafélögum. Það er fyrst og fremst spurning
um rekstraraðferðir sem taka verður tillit til. í efnahagsreikningum félaga er
greint á milli eigintjár og skulda. Hlutafé telst til bundins eiginfjár ásamt
lögbundnum varasjóði og endurmatssjóði. Eins og vaxtakjörum hefur verið
háttað hér á landi undanfarin ár hefur verið erfitt að reka fyrirtæki ef það er
mjög skuldsett. Hafa því félögin sjálf kappkostað að safna eins miklu hlutafé
og þau telja þurfa til þess að koma rekstrinum af stað og ef gengið hefur á
eigið fé félaga hefur oft verið reynt að auka hlutafé til þess að koma rekstr-
inum á betri grundvöll. Það má því færa að því rök að það sé heppilegast að
láta stofnendur og stjórnendur félaganna sem mest um það hvað þeir vilja
hafa mikið hlutafé í félaginu. Hitt er annað mál að það er brýnt að allt það
sem tilkynnt er um hlutafé sé sannleikanum samkvæmt.
Það sem skiptir kannski mestu máli í sambandi við hlutafé eru þau réttindi
sem við það eru tengd. Er þar fyrst og fremst um að ræða rétt til að hafa
áhrif á stjórn hlutafélaganna og rétt til arðs af hlutafénu. Hér á landi hefur
stjórn hlutafélaga nær eingöngu verið í höndum hluthafanna, að forminu til
a.m.k. Þróunin í nágrannalöndunum hefur samt verið sú að dregið hefur úr
áhrifum hluthafanna bæði beint og óbeint. Út frá sjónarmiði réttlætis og
lýðræðis hefur verið bent á að öll framleiðsla byggist á því að auk fjármagns
sé fyrir hendi hráefni og vinnuafl. Af þessu þrennu hefur fjármagnið haft
sterkasta stöðu innan fyrirtækja. Þetta hefur orðið til þess að fram hafa komið
ákveðnar tillögur um atvinnulýðræði sem kallað er. I nágrannalöndum okkar
eru launþegum tryggð áhrif á stjórn fyrirtækja á einn eða annan hátt, þó fyrst
og fremst með því að þeir eiga fulltrúa í stjómum stórra hlutafélaga.
Hér á landi hefur ekki verið mikill áhugi á þessu opinberlega. I 57. gr.
gildandi hfl. er heimild til að hafa sérstakar fulltrúanefndir í félögum ef um
það eru ákvæði í samþykktum. Gert er ráð fyrir því að þessi nefnd hafi
einhvers konar eftirlitshlutverki að gegna en ég held að það sé ekki til ein
einasta eftirlitsnefnd af þessu tagi. Þetta er líka mjög klaufalegt lagaákvæði.
Svona fulltrúanefnd gæti haft einhverju hlutverki að gegna ef henni væru léð
einhver völd varðandi ráðningar eða starfsmannahald, svo dæmi sé tekið. Þá
hafa stór fyrirtæki sem rekin eru í hlutafélagsformi oft miklu félagslegu
hlutverki að gegna úti á landi þar sem atvinnulíf er óstöðugt. Eftirlitsnefndir,
sem þá væru betur nefndar „félagsráð“, gætu þá fengið hlutverk sem tengiliður
milli stjómar félags og starfsmanna þess og jafnvel bæjarfélagsins í heild.
30