Tímarit lögfræðinga - 20.11.1993, Side 56

dómsvaldið standi vörð um almenn mannréttindi og tryggi að allir eigi þess
kost að ná rétti sínum. Forseti Alþjóðasambands dómara lagði áherslu á
þennan þátt í opnunarræðu sinni í Sao Paulo. Til þess að þetta grund-
vallaratriði sé virt, en það er bundið í stjómarskrám margra ríkja, er brýnt að
almenningur eigi greiðan aðgang að dómstólum. Sé slíku ekki til að dreifa er
þetta grundvallaratriði brotið.
I öðru lagi var á það bent varðandi einkamál, að ef aðgangur að dóm-
stólunum væri án takmarkana, væri hætta á að dómstólarnir yrðu yfirhlaðnir
málum sem mörg hver hefði mátt leysa án dómsmeðferðar.
Þegar mál fá ekki meðferð fyrir dómi innan eðlilegs tíma eru þessi
grundvallaratriði, sem hér hafa verið rakin ekki virt. Af þessu leiðir að
nauðsynlegt er að tryggja annars vegar greiðan aðgang að dómstólunum en
hins vegar að gæta þess að sá aðgangur verði ekki svo greiður að úr hófi
gangi þannig að valdi töfum á rekstri dómsmála.
Varðandi rekstur einkamála voru það einkum tvö atriði sem skoðuð voru
sérstaklega, þ. e. réttargjöld annars vegar og hins vegar þau gögn sem nauð-
synleg teljast til að reka dóntsmál.
Hvað varðar réttargjöld almennt var nefndin einróma sammála um að
upphæð þeirra yrði að vera hófleg þannig að aðgangur að dómstólunum yrði
ekki þrengdur um of. Þrjú atriði voru skoðuð sérstaklega að þessu leyti, þ.e.
kostnaður við undirbúning málsóknar, kostnaður við rekstur málsins fyrir dómi
og kostnaður við lögmannsþjónustu.
Nefndin komst að þeirri niðurstöðu að þingfestingargjöld væru almennt í
hófi og hindruðu ekki aðgang að dómstólunum. (Hjá flestum þjóðum var
þirtgfestingargjald á bilinu kr. 2.000,- til 10.000,-. Aðeins Noregur skar sig
úr með u.þ.b. kr. 29.000,-. Akvörðun um þessa fjárhœð í Noregi, sem ákveðin
var fyrir um 10 árum, var borin undir Stórþingið þar sem sérstaklega var
kannað hvort hún bryti í bága við stjórnarskrá landsins. Innskot)
I mörgum löndum er kostnaðarsamt að birta stefnu. Viðurkennt var að
stefnubirting með stefnuvottum tryggði best að stefndi fengi að vita um
fyrirhugaðan málarekstur. Engu að síður er stefnubirting í pósti víða heimil og
þykir fullnægjandi en slík þjónusta er að jafnaði ódýrari en þjónusta stefnuvotta.
Nefndin kannaði kostnað sérfræðinga, matsmanna og vitna en kostnaður
vegna þessara þátta var almennt talinn aðilum dómsmáls þungbær. Bent var
á að leita mætti opinberrar réttaraðstoðar í samræmi við reglur viðkomandi
landa en þær reglur reyndust mjög mismunandi og sumar hverjar ófull-
nægjandi. (A Spáni er t.d ekki um slíka aðstoð að rœða og í flestum löndum
er hún bundin við ákveðna fjárhœð þannig að meirihluti lögmanna hefur ekki
áhuga á að reka slík mál. Innskot)
Bent var á að víða væri hægt að kaupa vátryggingu sem bætti útgjöld vegna
reksturs dómsmáls en iðgjöld slíkra trygginga væru þó ekki á allra færi.
Fleiri atriði voru rædd, svo sent skylda lögmanna til að veita lögfræði-
þjónustu, og heimildir aðila til að fara sjálfir með mál sín.
54