Tímarit lögfræðinga - 20.11.1993, Blaðsíða 16

eigin vild án þess að eiga á hættu afskipti eða íhlutun ríkisins. í greinargerð
okkar nefndarmanna, með frumvarpinu um lögfestingu mannréttindasáttmál-
ans, lýkur þessari hugleiðingu um réttindin á þeim orðum, að þessi afmörkun
á hugtakinu mannréttindi eða eðli þeirra sé í samræmi við viðtekinn skilning
á því.
Við bendum einnig á, að í mannréttindasáttmálanum segi ekki berum orðum,
hvað aðildarríki eigi að gera til að efna skuldbindingar sínar um verndun
mannréttindanna, en ganga megi að því sem vísu, að aðildarríkin hafi með
fullgildingu sáttmálans tekið á sig skuldbindingar um að sjá til þess, að
gildandi réttarreglur á yfiri'áðasvæði þeirra, landsréttur þeirra, séu í samræmi
við þennan þjóðréttarsamning. Mannréttindasáttmálinn byggist í raun á því að
það sé lagt í vald hvers aðildarríkis, hvemig þetta verði framkvæmt og það
ráðist þá af stjómskipunarreglum þess og réttarskipan að öðru leyti.
Með þetta í huga, að tekið skuli mið af stjórnskipunarreglum hvers aðildar-
ríkis kann að þykja fróðlegt að huga stuttlega að því, hvaða hlutverki
Evrópuráðið er talið hafa að gegna varðandi þau skref, sem nýfrjálsu ríkin í
Mið- og Austur-Evrópu eru nú að stíga. I því efni er litið á þær kröfur, sem
gerðar eru til stjómarhátta í aðildarlöndunum. Þegar ríki sækir um aðild að
ráðinu eru löglærðir sérfræðingar gerðir út af örkinni á vegum mannréttinda-
nefndarinnar og dómstólsins til að kanna stjómskipan umsækjandans og stöðu
mannréttindamála innan landamæra hans. Einnig eru fulltrúar hinna ýmsu
nefnda þings Evrópuráðsins sendir á vettvang. Ber þeim að fá svör við spum-
ingum, sem byggjast á einskonar gátlista, sem forsætisnefnd Evrópuráðs-
þingsins hefur samþykkt. Að lokinni rannsóknarferð gefa þeir nefndum og,
eftir afgreiðslu þeirra, þinginu sjálfu skýrslu um athuganir sínar. Þingið verður
að samþykkja aðildarumsókn til að hún nái fram að ganga. Nú hefur þingið
einnig samþykkt, að sérstaklega skuli fylgst með því á þess vegum, að ný
aðildarríki standi við skuldbindingar sínar og yfirlýsingar um umbætur á
stjómarháttum, sem gefnar hafa verið í sambandi við aðildarumsóknina. Kom
fram tillaga um þetta þegar rætt var um aðild Eistlands og Slóvakíu að ráðinu,
en eftirlitið nær auk þess til Ungverjalands, Póllands, Búlgaríu, Litháens,
Slóveníu, Tékklands og Rúmeníu. A bak við þessa nýskipan býr, að unnt
verði að úthýsa nýju aðildarríki, ef það virðir ekki þær skuldbindingar, sem
það gekkst undir við aðild að ráðinu.
Þeir sáttmálar, sem helst koma til álita varðandi réttindi borgara í nýfrjálsu
ríkjunum, eru auk mannréttindasáttmálans, félagsmálasáttmálinn og sáttmálinn
til vamar gegn pyndingum og ómannlegri eða vanvirðandi meðferð eða
refsingu.
Allir þessir sáttmálar hafa tvíþættan tilgang. Þeir binda aðildarríkin ekki
aðeins að þjóðarétti til að haga landslögum í samræmi við skuldbindingar
samkvæmt sáttmálunum, heldur hafa þeir allir að geyma ákvæði um eftirlit.
Við íslendingar höfum kynnst eftirlitskerfinu, sem tengist sáttmálunum
þremur. Auk þess sem mannréttindadómstóllinn hefur dæmt íslenska ríkið
14