Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 55

Hins vegar er ekki útilokað, og skal því varpað hér fram til umhugsunar, að
réttarstaðan hefði getað orðið önnur, ef með lögum hefði verið lýst yfir
eignarrétti íslenska ríkisins að þessum hafsvæðum og þeim nytjastofnum, sem
þar er að finna, því íslenska ríkið getur verið aðili einstaklingseignarréttinda. I
því tilviki hefði álitaefnið meira farið að snúast um það, hvort hafsvæðin og
nytjastofnamir séu þess háttar verðmæti, að þau geti verið andlag eignarréttar,
og hvort með slíkri lagasetningu væra skert atvinnuréttindi þeirra, sem fisk-
veiðar stunduðu.
Þess má finna nokkur dæmi í löggjöf, að íslenska ríkið sé lýst eigandi til-
tekinna verðmæta, sbr. t.d. ákvæði laga nr. 73/1990, um eignarrétt íslenska
ríkisins að auðlindum hafsbotnsins. Þar segir í 1. gr., að íslenska ríkið sé eigandi
allra auðlinda á, í eða undir hafsbotninum utan netlaga og svo langt, sem full-
veldisréttur íslands nær samkvæmt lögum, alþjóðasamningum eða samningum
við einstök ríki. Hugtakið auðlind samkvæmt lögunum tekur til allra ólífrænna
og lífrænna auðlinda hafsbotnsins, annarra en lifandi vera. I lögunum kemur
fram, að leyfi íslenska ríkisins þarf til að leita að og hagnýta slrkar auðlindir. Er
það iðnaðarráðuneytið, sem fer með fyrirsvar íslenska ríkisins samkvæmt lög-
unum. í 1. mgr. 1. gr. námulaga nr. 24/1973 segir, að landareign hverri, sem háð
sé einkaeignarrétti, fylgi réttur til hagnýtingar hvers konar jarðefna, sem þar
finnast í jörðu eða á, með þeim takmörkunum, sem lögin greina, en í 2. gr. kem-
ur fram, að á öðrum landsvæðum en í 1. gr. segir, sem ekki séu í einkaeign, eign
félaga, sveitarfélaga eða landshluta, hafi ríkið eitt rétt til jarðefna.
Á 121. löggjafarþingi 1996 var lagt fram til kynningar frumvarp til laga um
eignarhald og nýtingu á auðlindum í jörðu. Þar segir í 3. gr., að eignarlandi fylgi
eignarréttur að auðlindum í jörðu, en utan eignarlanda séu auðlindir í jörðu eign
íslenska ríkisins, nema aðrir geti sannað eignarrétt sinn til þeirra. Þá var og á
sama þingi lagt fram frumvarp til laga um þjóðlendur, og í 2. gr. þess frumvarps
er lýst yfir eignarhaldi ríkisins á hvers konar landi, landsréttindum og hlunnind-
um í þjóðlendum, sem ekki eru háðar einkaeignarrétti. Þjóðlenda er í 1. gr.
skilgreind sem landsvæði utan eignarlanda, þótt einstaklingar eða lögaðilar
kunni að eiga þar takmörkuð eignarréttindi.
Hvort það er raunhæft að ætla, að löggjafinn lýsi yfir eignarhaldi ríkisins á
nytjastofnum á íslandsmiðum, og hvað í slíkum eignarrétti myndi felast, skal
ósagt látið, en þessu varpað fram til umhugsunar í tengslum við umræður um
þjóðlendur, vatnsréttindi og auðlindir í jörðu. í því sambandi skal og minnt á
tiltekið orðalag, sem fram kemur í dómi Hæstaréttar í Landmannaafréttardóm-
inum síðari, þ.e. H 1981 1584, en þar segir:
í máli þessu leitar stjómvald, fjármálaráðherra f.h. ríkisins, dómsviðurkenningar á
beinum eignarrétti ríkisins á Landmannaafrétti. Alþingi hefur ekki sett lög um þetta
efni, þó að það hefði verið eðlileg leið til að fá ákvörðun handhafa ríkisvalds um
málefnið.
49