Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 14

að ekki sé nóg að skoða hið formlega jafnrétti, jafnrétti í reynd sé það sem skipti
máli. Þessa sér stað í kvennasamningi S.þ. þar sem m.a. í 2. gr. er talað um
„raunverulegt jafnrétti“. Sjónarmið efnislegs jafnréttis hafa verið ríkjandi í
kvennarétti undanfama tvo áratugi, a.m.k. í Evrópu og Ameríku enda þótt
fræðimenn deili um inntak og forsendur þessa hugtaks.
Kenningar um efnislegt jafnrétti hafa m.a. undirstrikað að eitt er lagaleg
staða og annað er raunveruleg staða. Staðreyndir sem blasa alls staðar við okkur
í samfélaginu sýna að formlegt jafnrétti eða jafnrétti að lögum er engin trygging
fyrir raunverulegu jafnrétti. Má þar t.d. nefna hinn mikla launamun kynjanna á
íslandi sem staðfestur var með afgerandi hætti með könnun Jafnréttisráðs og
Félagsvísindastofnunar H.I., sem út kom árið 1995.4 Samkvæmt íslenskum
jafnréttislögum sem og EES-samningnum er konum tryggður réttur til jafnra
launa á við karla fyrir jafnverðmæt og sambærileg störf. Þrátt fyrir hið formlega
jafnrétti, sem samkvæmt þessum heimildum ríkir hér á landi, sýndi umrædd
launakönnun að þegar frá höfðu verið teknir ýmsir þættir sem hækka laun svo
sem meiri vinna og lengri starfsaldur þá sat eftir umtalsverður launamunur sem
ekki var skýrður með neinu öðru en kynferði. Hvað þetta varðar ríkir sem sagt
formlegt jafnrétti en ekki raunverulegt jafnrétti.
Innan kvennaréttar hefur farið fram nokkur umræða um það hvort sérstakir
kvennasamningar séu auknum kvenréttindum til framdráttar eða ekki. Ýmsir
hafa bent á að kvennasamningurinn hafi mun veikara orðalag en aðrir alþjóð-
legir mannréttindasamningar og að hann endurspegli einungis undirokun
kvenna. Aðrir hafa talið nauðsynlegt að taka réttindi kvenna sérstaklega til um-
fjöllunar í sérstökum samningi og undirstrika þannig þetta vandamál. Á það ber
hins vegar að líta við mat á gagnsemi samningsins að þrátt fyrir að alþjóðlegir
mannréttindasamningar, sem gilda fyrir konur jafnt sem karla, hafi verið til í
áratugi hafa þeir ekki reynst áhrifamikið tæki í baráttu fyrir bættri stöðu kvenna.
Hverju þar er um að kenna er ekki gott að segja en bent hefur verið á m.a. að
karlar séu og einkum hafi verið allsráðandi í mannréttindaumræðunni og innan
mannréttindastofnana og því hafi sjónarmiða kvenna ekki gætt þar sem skyldi.5
I umræðunni um réttmæti kvennasamningsins er þó mikilvægt að líta ekki á
hann sem einhvers konar „sérsamning fyrir minnihlutahóp“. Konur eru a.m.k.
helmingur mannkyns og það misrétti sem þær verða fyrir á grundvelli kynferðis
síns er ekkert „annars flokks misrétti“ sem ekki er vert að taka sérstáklega á.
Gildi kvennasamningsins er fyrst og fremst fólgið í því að hann tekur sérstak-
lega á því misrétti sem konur um allan heim búa við kynferðis síns vegna, dreg-
ur það fram í dagsljósið, viðurkennir það sem vandamál og leggur ýmsar skyld-
ur á aðildarríkin til að bæta þar úr.
4 Jafnréttisráð og Félagsvísindastofnun: Launamyndun og kynbundinn launamunur. Reykjavík
1995.
5 Sjá m.a. Thune, Gro Hillestad: Kvinner og menneskerettigheter. Mennesker og rettigheter nr.
2/1994.
8