Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 23

CEDAW nefndin þeim tilmælum til íslenskra stjómvalda að sérstök fræðsla
yrði skipulögð fyrir dómara og er það mál til skoðunar innan stjómkerfisins og
hjá Dómarafélagi Islands. Fræðsla til úrskurðaraðila innan stjómsýslunnar er
einnig mikilvæg í þessu samhengi, bæði um ákvæði samningsins og þær
skyldur sem stjómvöld hafa tekið á sig en einnig á raunvemlegri stöðu kvenna
og karla í samfélaginu. I þeirri áætlun sem samþykkt var á ráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna um málefni kvenna í Beijing haustið 1995 er mikil áhersla lögð á alla
fræðslu og að jafnréttissjónarmiðið sé fléttað allri opinberri stefnumótun. Auk
fræðslunnar er því lykilatriði hér að til staðar sé sem mest vitneskja um raun-
vemlega stöðu kvenna og karla, þ.m.t. að allar tölfræðiupplýsingar hins opin-
bera séu aðgreindar eftir kyni. Til að tryggja sem jöfnust áhrif kynjanna á alla
stefnumótun er mikilvægt að konur og karlar sitji til jafns í opinberum nefndum
og annars staðar þar sem stefnumótun og ákvarðanataka fer fram.
Akvæði stjómarskárinnar og jafnréttislaga er ætlað að vemda konur gegn
hvers konar misrétti. Hlutverk kæranefndar jafnréttismála, en hún er skipuð
þremur lögfræðingum, tveimur samkvæmt tilnefningu Hæstaréttar og einum
skipuðum af félagsmálaráðherra án tilnefningar, er að taka við ábendingum um
brot á ákvæðum jafnréttislaga, rannsaka mál af því tilefni og senda að rannsókn
lokinni niðurstöður til þeirra aðila er mál varðar. Niðurstöður eða álit nefndar-
innar er ekki bindandi fyrir aðila. Þegar mál fer fyrir dómstóla er það á byrj-
unarreit þrátt fyrir umfjöllun og álit nefndarinnar en ekki lagður dómur á mat
nefndarinnar. I jafméttislögum er hins vegar að finna mjög mikilvægt ákvæði
um málshöfðunarheimild kærunefndar fallist aðili ekki á niðurstöður hennar,
sbr. 21. gr. jafméttislaga. Þegar kæranefnd höfðar mál fyrir dómstólum f.h. þess
sem nefndin telur að brotið hafi verið á er það þolandanum að kostnaðarlausu.
Kæmnefnd jafméttismála, þ.e. ríkið, greiðir málskostnaðinn. Nefndin hefur
ekki fjármagn til að fylgja öllum málum eftir en þrátt fyrir það er hér um mikil-
vægt ákvæði að ræða og liður í að tryggja konum raunverulega vemd gegn mis-
rétti vegna kynferðis.
Engin athugun hefur verið gerð á því hvort og hvemig þeir dómar sem
gengið hafa og snerta konur sérstaklega taka mið af kvennasamningi Samein-
uðu þjóðanna. Þó verður ekki hjá því komist að nefna eina mikilvæga reglu sem
dómstólar hafa mótað og er í fullu samræmi við þá aðgerðarskyldu sem kvenna-
samningurinn byggir á. I dómum Hæstaréttar frá 2. desember 1993 og 28. nóv-
ember 1996 er staðfest sú skylda atvinnurekenda að velja umsækjanda sem er
af því kyni sem er í minnihluta í viðkomandi starfsgrein, þegar umsækjendur af
gagnstæðu kyni teljast jafnhæfir til að gegna starfi. í báðum þessum málum var
um að ræða að karl hafði verið tekinn fram yfir konu. Kæmnefnd jafnréttismála
hefur túlkað lögin og dómana svo að hið sama eigi að gilda ef hallar á karla í
starfsgrein og kona er ráðin. Þessi regla byggir m.a. á 1. gr. jafnréttislaga en þar
segir að tilgangur laganna sé að koma á jafnrétti og jafnri stöðu kvenna og karla
á öllum sviðum, 3. gr. sem heimilar sérstakar tímabundnar aðgerðir til að koma
á jafnrétti kynja og 5. gr. þar sem lögfest er sú skylda atvinnurekanda að vinna
17