Tímarit lögfræðinga - 01.02.1998, Blaðsíða 19

Kvennasamningurinn er því viðbót við aðra samninga Sameinuðu þjóðanna
um mannréttindi, tilkominn vegna þess að enn og þrátt fyrir þá samninga eru
konur misrétti beittar.
Hugtakið mismunun gagnvart konum er skilgreint í 1. gr. samningsins en það
hugtak er ekki skilgreint í innlendri löggjöf. Þetta mun vera í fyrsta sinn sem
hugtakið er skilgreint í alþjóðasamningi8 og er því mikilvægt íslenskum stjóm-
völdum og dómstólum. 1. gr. hljóðar svo:
I samningi þessum merkir „mismunun gagnvart konum“ hvers kyns aðgreiningu,
útilokun eða takmörkun sem byggð er á kynferði sem hefur þau áhrif eða markmið
að hindra eða koma í veg fyrir að konur, óháð hjúskaparstöðu, á grundvelli jafnréttis
karla og kvenna, fái viðurkennd, geti notið eða framfylgt mannréttindum og grund-
vallarfrelsi á sviði stjómmála, efnahagsmála, félagsmála, menningarmála, borgara-
legra mála eða á sérhverju öðru sviði.
Þessi skilgreining felur í fyrsta lagi í sér þá skyldu aðildarríkja að sjá til þess
að konur á gmndvelli kynferðis síns sæti ekki þeirri aðgreiningu, útilokun eða
takmörkun sem kemur í veg fyrir að þær fái notið jafnréttis á við karla. í öðm
lagi er óheimilt að láta hjúskaparstöðu konu hafa áhrif á réttindi hennar og
skyldur og í þriðja lagi taka aðildarríkin á sig þá skyldu að tryggja fulla þróun
í ríkjum sínum sem nauðsynleg er svo að konur geti notið raunvemlegs jafn-
réttis á við karla. Þessi skylda er síðan ítrekuð í 3. gr. samningsins. Breytingar
á lögum og reglum samfélags til að tryggja formlegt jafnrétti kynja eru því ekki
nægilegar. Raunvemlegt jafnrétti kvenna og karla er markmið samningsins. í
því skyni taka aðildarríkin á sig að gera allar viðeigandi ráðstafanir á öllum
sviðum samfélagsins til að tryggja fulla þróun og framfarir til handa konum svo
að þær geti notið raunvemlegs jafnréttis á við karla og þar með notið mann-
réttinda sinna. Skilgreiningin á hugtakinu „mismunurí* í 1. gr. tekur ekki til til-
vika þegar hlutlaust ákvæði, hvort heldur er lagaákvæði, regla eða framkvæmd,
kemur hlutfallslega verr við annað kynið og leiðir til þess að það kyn fái al-
mennt ekki notið þeirra réttinda sem lagaákvæðið, reglan eða framkvæmdin
tekur til. Ef tilgangur ákvæðisins, viðmiðsins eða framkvæmdarinnar er ekki
réttlætt á hlutlægan hátt og markmiðið telst ekki viðeigandi og nauðsynlegt, þá
er um óbeina mismunun að ræða. Óbein mismunun hefur verið mikið til um-
fjöllunar og skoðunar innan Evrópusambandsins. Nefna má að hjá Evrópu-
dómstólnum í Lúxemborg hafa gengið nokkrir dómar þar sem viðurkennt er að
óbein mismunun gagnvart konum er ólögmæt.9
8 The United Nations and the Advancement of Women. UN 1995.
9 í tillögu að tilskipun sem til umfjöllunar er innan ESB er lagt til að hugtakið verði skilgreint svo
að óbein mismunun teljist vera til staðar þegar hlutlaust ákvæði, viðmið eða framkvæmd kemur
hlutfallslega verr við annað kynið, einkum að því er varðar hjúskapar- og fjölskyldustöðu, svo
fremi sem tilgangur ákvæðisins, viðmiðsins eða framkvæmdar er réttlætt á hlutlægan hátt og mark-
miðið er viðeigandi og nauðsynlegt. Sjá Com 96/340 final.
13