Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1976, Blaðsíða 112

VerkfræSi- og raunvísindadeild og fræðasvið hennar
110
kælingu hraunsins naeð vatni. Voru þar
fremstir í flokki prófessorarnir Þorbjörn
Sigurgeirsson og Þorleifur Einarsson.
Fyrstu tilraunir til að stöðva hraun-
rennsli í átt til innsiglingar og bæjarins
voru vanmáttugar þar sem tækjabúnaður
var ófullnægjandi. Greinilegt var þó að
kælingin gat orðið að gagni og var því ráð-
ist í stórfellda dælingu frá sjó með Lóðsin-
um, prömmum og dæluskipinu Sandey. Þessi
dæling náði að kæla jaÖarinn við innsigl-
inguna og hefur vafalaust átt verulegan
þátt í að stöðva framrás hraunsins þar.
Tækin dugðu hins vegar ekki til að kæla
hraunjaðarinn inni á landi. Þar tók hraun
að hrannast upp við varnargarða í byrjun
mars. Um miðjan mars hrast garður undan
þunga fyllunnar og sótti hraunið hratt fram
yfir norðaustanverðan bæinn án þess að
vörnum yrði við komið. Á hálfum mánuði
fór hraunið yfir 200 hús og stöðvaðist ekki
fyrr en það lá á húsum þriggja fiskiðjuvera
niðri við höfnina. í iok mars kom loks
mjög öflugt dælukerfi frá Bandaríkjun-
um. Jók það afköst dælingarinnar að
mun og einnig tókst að dæla lengra inn
á land en með fyrri búnaði. Næstu þrjá
mánuði var unnið ötullega að kælingu
hraunjaðarins og frystingu hraunbreiðunn-
ar vestan línu frá gígnum í átt til Ysta-
kletts. Kælingin gerði hraunið mun þykkra
og tröllslega úfið. Almennt er talið að
kælingin hafi ráðið miklu um að ekki rann
frekar hraun í innsiglinguna eða inn í bæ-
inn þótt þar hafi einnig skipt miklu að nú
var tekiÖ að draga af gígnum og auðveldara
að sporna gegn áhlaupum.
Enn hefur lítið birst um þátt jarðvís-
indamanna í rannsókn gossins. Besta heim-
ild um gang þess er bók Þorleifs Einars-
sonar, Gosið á Heimaey. Um hraunkæling-
inguna birtist grein eftir Valdimar K. Jóns-
son prófessor og Matthías Matthíasson
tæknifræðing í Tímariti Verkfræðingafél-
agsins 1974, bls. 70—81, en þeir sáu um
rekstur dælingarinnar.
Baráttan við hraunrennslið hefur hins
vegar vakið alþjóðaathygli og var próf.
Þorbjörn fenginn sem ráðunautur á vegum
Sameinuðu þjóðanna til Nicaragua haustið
1975. Lagði hann þar á ráðin um hvernig
helst mætti koma í veg fyrir skemmdir af
völdum öskufalis, gjalls og hraunstrauma
frá eldfjallinu Momotombo en fyrirhugað
er að reisa jarðhitarafstöð við rætur fjalls-
ins.
Sumarið 1975 stjórnuðu próf. Þorbjörn
og Sveinbjörn Björnsson tilraunum til að
vinna gufu úr hrauninu til að hita upp hús
í Vestmannaeyjakaupstað. Lofa þær til-
raunir góðu og er nú verið að leggja til-
raunaveitu í sjúkrahúsið og nágrenni þess.
Mikill hluti regnvatns, sem fellur á hraunið,
drýpur niður að bráðnu botnlaginu og
gufar þar upp en þéttist aftur við kalt
yfirborð hraunsins. Vatnið kemst ekki burtu
meðan botnlagið er enn bráðið. Byggðir
verða brunnar í gjallið og gufan dregio
inn í þá og þétt á varmaskiptum sem hita
hringrásarvatn frá hitaveitu bæjarins. Segja
má að þessi aðferð sé beint framhald af
kælingu hraunsins meðan á gosi stóð. Þa
var sjó dælt svo kxöftuglega að burtu rauk
á fjórum mánuðum varmi sem nægt hefði
Vestmannaeyjakaupstað í 40 ár. Enn er af
nógu að taka en þó vinnur regnvatnið hratt
að kælingu hraunsins ef ekkert verður gstt
til að þekja yfirborð þess og vernda varm-
ann sem enn er geymdur.
SvB