Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1999, Blaðsíða 12

sem lágmarksstærð á fullgildum háskóla svo að þar geti skapast það andrúms-
loft samræðna. samstarfs og samkeppni sem þarf til að kynda undir blómlegu
fræðastarfi, rannsóknum og nýsköpun sem krefst bæði mikitlar sérhæfingar og
víðsýni fræðimanna. Skólar með 6 til 12 þúsund nemendur eru taldir standa vel
að vígi, því þar er svigrúm fyrir mikla fjölbreytni í námi og rannsóknum, en fjöl-
mennið er ekki farið að vatda vandræðum. Hérlendis er Háskóli ísiands eina há-
skólastofnunin sem býryfir þeirri fjölbreytni og þeim fjötda kennara og nemenda
sem getur staðið undir öftugu og auðugu rannsókna- og fræðastarfi á borð við
viðurkennda evrópska og norður-ameríska háskóta.
Sú staða Háskóla Islands meðal annarra háskólastofnana í landinu sem hér er
bent á skapar honum einnig sérstöðu á alþjóðavettvangi og sérstakar skyldur
umfram flesta aðra erlenda háskóta. Háskóti íslands hefur skyldur við landið og
þjóðina sem á hann og þá einnig við aðra skóta í landinu þarsem fram fer há-
skólakennsla. Meginskyldan ersú að tryggja bæði almennt og í einstökum grein-
um viðgang og þróun vísindategrar þekkingar í þágu íslensku þjóðarinnar. Þar
með er starfsemi Háskóla íslands forsendan og bakgrunnurinn fyrir margvíslega
fræða- og rannsóknastarfsemi og þá jafnframt uppbyggingu annarra háskóta-
stofnana í landinu. Svipað má segja um Þjóðarbókhlöðuna sem hýsir Landsbóka-
safn-Háskólabókasafn og stendurá háskólalóðinni.
Umræða um þróun alls háskólastarfs á íslandi hlýtur að taka mið af þessum
staðreyndum. Uppbygging háskólamenntunar hérlendis hvílir á þeirri forsendu að
við eigum alþjóðtegan viðurkenndan háskóla sem á í nánu samstarfi við marga
erlenda háskóta og stendur í harðri samkeppni við þá um góða fræðimenn. góða
nemendur og fé úr alþjóðasjóðum tit rannsókna og kennstu. Háskóti íslands er
slíkur skóli og þjóðin má vera stolt af því að eiga hann. Þess vegna er tíka brýnt
að hún geri sér tjósa grein fyrir þessari eign sinni, skynji og skilji að sú eign er
jafn mikilvæg og náttúrutegar orkulindir tands og sjávar og jafnvel enn dýrmætari
en hlutabréfasjóðir landsmanna.
Hér er rétt að minna á að Háskóli ístands er ekki fyrirtæki sem stefnir að því að
hámarka efnahagslegan hagnað htuthafa sinna. Háskóli íslands stefnir að því að
hámarka þekkingu íslenskrar þjóðar og efla fræðitegan hugsanagang hvarvetna í
þjóðfélaginu. Þetta felur í sér að fræðimenn hans hljóta sífellt að spyrja sig
hvernig þeir geti miðlað fræðunum enn betur bæði tit nemenda sinna og til þjóð-
félagsins alls. Þetta fetur einnig í sér að Háskóli Islands hlýtur að vera í sífetldri
sjálfsskoðun. sífellt að yfirvega sitt eigið starf bæði í einstökum atriðum og í heild.
Og hann þarf líka að grandskoða atvinnulíf þjóðarinnar og leggja á ráðin um að
styrkja innviði þess og uppbyggingu á öldinni sem senn fer í hönd.
Samkeppni og hagkvæmni
Þörfin fyrir háskótamenntað starfsfólk vex sífetlt og því vaknar ein spurning sem
nauðsynlegt er að ræða. Á að stefna að því að nýjungar í háskólakennstu og
rannsóknum verði flestar innan vébanda Háskóla Islands eða á að fjölga sérskól-
um á háskólastigi? Forsvarsmenn Háskóla íslands hafa aldrei tatað fyrir því að
allt háskólanám í tandinu fari fram undir merki hans. Öll hagkvæmnisrök mæta
samt með því að kraftar Háskóla íslands séu nýttir sem best og að allar háskóla-
stofnanir í tandinu vinni sem mest saman og hafi skynsamlega verkaskiptingu
eftir því sem við verður komið. Það er nú þegar ýmiss konar samkeppni á milli
hinna ýmsu háskótastofnana í landinu — samkeppni um góða nemendur. kenn-
ara og fjármuni bæði frá hinu opinbera og einkaaðilum. Stofnanir þessar eru ekki
aðeins í samkeppni sín á milli. heldur líka við ýmis fyrirtæki og opinberar stofn-
anir sem skortir menntað vinnuaft. Þá fer samkeppnin við ertenda háskóla vax-
andi með hverju ári. Tit að geta tekið fullan þátt í þessari margvíslegu samkeppni
þarf Háskóli íslands annars vegar að geta boðið starfsfólki sínu viðunandi kjör og
hins vegar að hafa svigrúm til að gera tilraunir og takast á við ný verkefni í
kennslu og rannsóknum. Við þær aðstæður. sem nú ríkja. þarf Háskóli íslands að
marka skýra framtíðarstefnu og leita eftir stuðningi við hana. Stík stefna verður
einungis að veruleika með því að háskólakennarar. stúdentar og starfsfólk taki
virkan þátt í því að móta hana með rektor og þeim sem stýra starfi deilda, náms-
brauta og stofnana Háskólans.
Háskóli Islands hefur á þeirri öld sem er að líða verið töfraafl í íslensku þjóðfé-
lagi. Hann hefur gatdrað fram afburðafólk í ótal greinum sem hefur með störfum
sínum átt drjúgan þátt í að skapa þau efnahagslegu. stjórnmálalegu og menning-
artegu skilyrði sem þjóðin býr við nú undir aldarlok. Háskólinn hefur gefið af sér
margfalt það sem hann hefur tekið til sín. enda er vafamál að nokkur sambærileg
stofnun í heiminum sé rekin með jafn litlum tilkostnaði miðað við það sem hún
8