Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1999, Blaðsíða 163

endalausri baráttu gegn ómenningu í hvaða mynd sem hún birtist. Heimsmenn-
ing sem leggur þjóðmenningu í rúst er ómenning, höfuðborg sem skeytir ekki
um landið sem hún þjónar er ómenning, framleiðslu- og markaðskerfi sem tor-
veldar fólki að njóta einkalífs og sinna börnum sínum er ómenning. Ég neita að
trúa því að þetta sé framtíðin. Framtíðin sem ég sé fyrir mér er þvert á móti
heimsmenning sem lætur hverja þjóðmenningu blómstra. höfuðborg sem styður
og eflir mannlíf á tandinu öllu. atvinnu- og viðskiptalíf sem hlúir að öflugu og auð-
ugu heimilis- og einkalífi fólks. Hvernig getur slík framtíð orðið að veruleika?
Lausnarorðið sem vafalaust kemur upp í huga flestra er menntun og enn meiri
menntun, þekking og enn meiri þekking. En hvers vegna menntun og þekking?
Er það ekki einmitt menntunin sem vísar veginn til heimsmenningar, dregur fólk
af landsbyggðinni. kallar fólk frá heimilum til starfa í atvinnulífinu? Er það ekki
einmitt þekkingin, kunnáttan og tæknin með öllum sínum undrum sem veldur
usla og upplausn í þjóðlífinu og ógnar þar með allri menningu? Hverju skal nú
svara?
Svarið felst í því hvaða skilning við leggjum í orðin ..menntun" og „þekking". Ef við
skiljum þau eingöngu sem heiti á þeim tækjum sem við höfum yfir að ráða til að
ná meira valdi á ytri aðstæðum. framkvæma og breyta heiminum í þeim tilgangi
einum að auka umsvif okkar og áhrif, án þess að skeyta um afleiðingar gerða
okkar. þá eru þetta vissulega orð að sönnu: Menntunin og þekkingin vinna þá
gegn þeirri menningu sem við viljum skapa. Ef við skiljum „menntun" og „þekk-
ingu" sem heiti á möguleikum okkar til að endurskapa menninguna svo að hún
stuðli að þroska hverrar manneskju, vexti hverrar þjóðmenningar, uppbyggingu
hvers sveitarfélags. eflingu hverrar fjölskyldu. þá og einungis þá fá orðin „mennt-
un" og „þekking" sína sönnu merkingu.
Háskóli íslands vill vera mennta- og þekkingarsetur þar sem markvisst er unnið
að því að endurskapa og bæta menningu okkar og þjóðfélag í Ijósi allra þeirra
möguleika sem okkur eru tiltækir til að mynda skapandi þjóðmenningu, efla fjöl-
breytt menningar- og atvinnulíf á landinu öllu og stuðla að auðugu einkalífi þar
sem enginn lendir utangarðs. Háskólinn hefur alla burði til þess að ná þessu
stefnumarki svo fremi hann hafi stuðning þjóðarinnar til þess. Til þess að vilji al-
mennings í landinu verði skýr þurfa tvær hugsjónir að setja mark sitt á stjórn-
málalíf okkar: hugsjón lýðræðis og hugsjón jafnréttis. Ég vil því að endingu lýsa
inntaki þeirra.
Lýðræði og jafnrétti
Hugsjón lýðræðisins felur í sér að það er lýðurinn. fólkið sjálft. sem tekur virkan
þátt í ákvörðunum um sín sameiginlegu mál og kýs þá sem það treystir til að
leiða umræðu. miðta málum og leiða þau til lykta á opinberum vettvangi. Ábyrg
þátttaka almennings í stjórnmálum er forsenda þess að lýðræði nái að þroskast
og sú þátttaka felur í sér að fólk hugleiði hvað sé okkur sem heild fyrir bestu og
hvað þurfi að gera til að bæta samskipti okkar bæði innbyrðis og við aðrar þjóðir.
Þá er ekki síður mikilvægt að fólk fylgist með athöfnum valdhafa sem sækja um-
boð sitt og vald til fólksins sjálfs.
Hugsjón jafnréttisins felur á hinn bóginn í sér að fólki sé ekki mismunað með
óeðlilegum hætti, heldursé unnið að því að gera öllum kleift að hafa aðgang að
þeim gæðum sem þeir þarfnast. Jafnréttishugsjónin hvetur til þess að sífellt sé
hugað að því að vinna gegn misrétti hvar sem þess gætir [ samskiptum fólks.
koma í veg fyrir að fólk sé útilokað, til dæmis frá því að taka þátt í stjórnmálum.
komast í skóla eða eiga samneyti við aðra. Samkvæmt þessu er visst jafnrétti
nauðsynlegt skilyrði fyrir eiginlegu lýðræði sem gerir ráð fyrir því að allir þjóðfé-
lagsþegnar taki þátt í stjórnmálum lands síns. Um leið blasir við að án lýðræðis
er tómt mál að tala um jafnrétti því án þátttöku alls þorra fólks í því að að vinna af
heilindum og ábyrgð að því að gera heiminn að betri heimkynnum okkar allra
verður jafnrétti aldrei að veruleika.
Ég bið ykkur, ágætu kandídatar, að hugleiða þennan boðskap og gagnrýna hann
líka ef þið sjáið ástæðu til. Samfélag okkar allra, sem helgum líf okkar auknum
skilningi á veruleikanum, er komið undir því að enginn láti sitt eftir liggja. heldur
segi og geri það sem hugur hans eða hennar stendur til. Háskóli íslands þakkar
ykkur samfytgdina til þessa og væntir mikils af ykkur í framtíðinni.