Árbók Háskóla Íslands - 31.12.1999, Page 121

Við stofnunina starfa sérfræðingar. tæknimenn og skrifstofufólk. Þá hafa kennar-
ar raunvísindadeildar, aðrir en líffræðingar, rannsóknaraðstöðu þar. Stofnunin
skiptist í rannsóknastofur eftir fræðasviðum og er gerð grein fyrir starfsemi
þeirra hér á eftir. Stjórn Raunvísindastofnunar skipa átta menn. formaður, for-
stöðumenn sex rannsóknastofa. eðlisfræðistofu, efnafræðistofu. jarðfræðistofu.
jarðeðlisfræðistofu. reiknifræðistofu og stærðfræðistofu. og einn fulltrúi starfs-
manna. Framkvæmdastjóri er ritari stjórnar. Alls störfuðu 178 manns við stofnun-
ina á árinu: 50 kennarar með rannsóknaraðstöðu. 85 sérfræðingar. 35 sumar-
stúdentar. sex skrifstofumenn og tveir á verkstæði. Stöðugildi skv. fjárlögum við
stjórnsýslu voru átta og stöðugildi við rannsóknir voru 38.
Itarlegri upplýsingar er að fá á heimasíðu stofnunarinnan www.raunvis.hi.is.
Eðlisfræðistofa
Árið 1999 var eðlisfræðistofa rannsóknavettvangur tíu kennara við raunvísinda-
deild auk þriggja sérfræðinga og þriggja tæknimanna Raunvísindastofnunar.
Einnig störfuðu þrír verkefnaráðnir sérfræðingar og tveir verkefnaráðnir tækni-
menn á stofunni. Stúdentar í rannsóknanámi árið 1999 voru fimm. þar af tveir í
doktorsnámi. Þá vann einn erlendur gistivísindamaður við eðlisfræðistofu hluta
ársins. dr. Andrei Manolescu frá Búkarest. Alls voru því rúmlega 30 manns við
rannsóknatengd störf á stofunni árið 1999 auk um tíu stúdenta í sumarvinnu. ítar-
lega upptalningu rannsóknarverkefna og ritverka stofufélaga má finna á heima-
síðu eðlisfræðistofu á slóðinni: www.raunvis.hi.is/Edlisfr/Edlisfr.html
Eðlisfræðistofa hefur vikulega fundi sem auglýstir eru á Netinu og meðal stúd-
enta. Þar eru rannsóknir ræddar og erlendum gestum boðið að hatda erindi.
Af fjölmörgum rannsóknarverkefnum stofumanna verður hér sérstaklega minnst
á tvö. annað í stjarneðlisfræði og hitt í þéttefnisfræði.
Gunnlaugur Björnsson stundar rannsóknir á sýnitegum tjósglömpum sem fylgja í
kjölfarið á hrinum gammageislunar sem berast til jarðar utan úr geimnum, um
einu sinni á sótarhring. Hrinurnar vara frá sekúndubrotum tit altt að þriggja mín-
útna og fytgir þeim stundum sýnilegur glampi sem varað getur í nokkrar vikur.
Eru slíkir atburðir nefndir gammabtossar. [ 30 ár hafa vísindamenn um atlan
heim gtímt við gátuna um uppruna og orsakir blossanna en ekki haft erindi sem
erfiði þar tit fyrir skömmu. Á síðastliðnum tveimur árum hefur mönnum lærst að
gammablossarnir eru upprunnir í vetrarbrautum sem eru í allt að 10 mitljarða
tjósára fjarlægð. Til þess að greina megi svona fyrirbæri af svo töngu færi þarf
btossauppsprettan að vera afar orkumikil. Mælingar sýna að orkan sem til þarf er
í mörgum tilfellum álíka og ef tvær stjörnur eins og sótin okkar ummynduðust á
augabragði í orku, en sem kunnugt er tekur það sólina alls um 10 milljarða ára
að brenna upp etdsneytisforða sínum.
Á árinu 1999 tókst í fyrsta sinn að fytgja eftir útgeislun frá uppsprettu gamma-
blossa á mörgum tíðnisviðum. nánast frá upphafi gammahrinunnar. en þann 23.
janúar sást btossi sem er sá öflugasti sem mælst hefur tit þessa. Gammahrinan
sjálf varaði í um 2 mínútur en sýnilegur glampi frá henni var mælanlegur í rúma
tvo mánuði. Starfsmenn eðtisfræðistofu sáu um htuta þeirra mætinga með nor-
ræna sjónaukanum á Kanaríeyjum. Þann 10. maí varð svo annar btossi sem náið
var fytgst með. Að mörgu leiti svipaði blossunum saman. en báðir höfðu þó sín
sérkenni.
Úrvinnslu mætinga á þessum btossum erað mestu lokið og hníga niðurstöður að
því að rekja megi slíka btossa til þess að kjarni risavaxinnar stjörnu fellur saman
og myndar svarthol. Enn vantar þó nokkuð á að fultgera megi myndina af upp-
runa og orsökum þessara sérkennilegu fyrirbæra.
Um mitt ár 1998 hóf Sveinn Ólafsson störf sem sérfræðingur við eðtisfræðistofu.
Hefur hann hafið uppbyggingu aðstöðu fyrir rannsóknir á rnátmum og hátfleiður-
um. Við uppbygginguna hefurSveinn m.a. hlotið styrki úrýmsum sjóðum Rannís
og Rannsóknasjóðs Háskólans. Sveinn hefur nýlega smíðað og tekið í notkun
svonefndan segutspætunarklefa. sem er sérsmíðað tæki til kristallaræktunar. [
klefanum má rækta málmhúðir sem geta verið altt frá tugum míkrómetra á þykkt
og niður í aðeins eitt atómtag. í tækinu er sýnaundirlagið fyrst hitað og húðin
ræktuð á það en hana má rækta frá allt að þremur efnauppsprettum samtímis.