Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Qupperneq 40

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/200940
frístUndaheimil i fyrir 6–9 ára börn í reykvískU skólastarfi
í nokkrum skólum fyrir börn á skólaaldri sem áttu við ýmsa erfiðleika að stríða, en
með tilkomu skóladagvistanna var þeim síðar lokað. Í lok níunda áratugarins var enn
ekki búið að uppfylla helminginn af þeirri vistunarþörf sem mæld hafði verið árið
1970 – meirihluta fjölskyldna stóð ekki þjónusta skóladagheimila til boða. Tvær kann-
anir á stöðu ungra grunnskólabarna veturinn 1991–1992 leiddu í ljós að stór hluti sex,
átta og níu ára skólabarna var einn og eftirlitslaus heima, eða á ábyrgð eldri systkina
(Hrönn Pálmadóttir og Jóhanna Rútsdóttir, 1992; Matthildur Guðmundsdóttir, 1994).
Þessar niðurstöður ýttu við ráðamönnum og almenningi og urðu til þess að heilsdags-
skólinn leit dagsins ljós. Lítið sem ekkert samráð var haft við fóstrur vegna þessara
breytinga og er ljóst að andstaða var töluverð meðal þeirra enda töldu margar þeirra
mikilvægt að halda starfsemi skóladagheimilanna áfram (Brynja Tomer, 1994; Dagrún
Ársælsdóttir, 1994; Valborg S. Böðvarsdóttir, 1994). Aðrir bentu á að a) skóladagheim-
ilin væru óhagkvæm í rekstri og kæmu alls ekki til móts við þann fjölda barna sem
þyrfti á dagvistun að halda og b) að þjónusta við grunnskólabörn ætti heima inn-
an skólans (Sigríður Sigurðardóttir, 1994). Starfsemi skóladagheimilanna leið smám
saman undir lok með tilkomu heilsdagsskólans í Reykjavík; rekstri síðustu fjögurra
skóladagheimilanna var hætt haustið 1997, en í húsakynnum flestra þeirra tók við
starfsemi leikskóla. Fagleg þekking fóstra virðist því alls ekki hafa fylgt starfseminni
inn á nýtt svið, þ.e. grunnskólann.
Lengd viðvera og skóladagvist 1993–2003. Heilsdagsskólinn
Annað tímabil í þróun frístundaheimilanna byrjaði með stofnun heilsdagsskólans
sem síðar þróaðist í skóladagvistir eða svokallaða lengda viðveru. Á níunda áratug
20. aldar voru allflestir skólar tvísetnir og skóladagur yngstu skólabarna einungis 2−3
tímar á dag. Mikil umræða varð meðal skólafólks og almennings um þörfina á því að
einsetja skóla með það að markmiði að skapa samfelldan skóladag fyrir nemendur,
ekki síst yngstu börnin (Jón Torfi Jónasson, 1989). Litið var á einsetningu skóla og
lengingu skóladags sem nauðsynleg skref til þess að koma til móts við breyttar þarfir
foreldra í nútímasamfélagi og var markmiðið m.a. að koma í veg fyrir „los og rótleysi“
í lífi barna (Jón Torfi Jónasson, 1989). Grunnskólinn tók gagngerum breytingum á síð-
ustu árum 20. aldar, skóladagur barna lengdist til muna með tilheyrandi breytingum
á innra starfi skólanna sem fóru um leið að axla meiri ábyrgð á uppeldi og umönnun
yngstu barnanna.
Árni Sigfússon, þáverandi formaður skólamálaráðs Reykjavíkurborgar, átti drjúg-
an þátt í því að Heilsdagsskólinn varð að veruleika. Hann taldi æskilegt að „auk lög-
skipaðrar kennslu verði í skólanum boðin fræðsla, aðstoð við heimanám og holl tóm-
stundaiðkun“ (Árni Sigfússon, 1992). Hafa ber í huga að nokkur reynsla var komin á
rekstur bæði athvarfa og skóladagheimila innan skólanna og vann hópur skólastjóra
að málinu í samvinnu við Árna. Gerð var tilraun á vegum Skólamálaráðs Reykjavík-
ur um rekstur Heilsdagsskóla í fimm skólum veturinn 1992–1993. Þjónustan fólst í
því að boðið var upp á vistun fyrir 6–9 ára börn bæði að morgni og einnig eftir að
skóla lauk til 17:15 á „eins konar skóladagheimili“ (Fræðsluráð Reykjavíkur, 1997).
Markmiðin voru þrenns konar: a) að bjóða foreldrum val um samfellda þjónustu frá