Uppeldi og menntun - 01.01.2009, Side 107

Uppeldi og menntUn/icelandic JoUrnal of edUcation 18(1)/2009 107
g U n n a r e . f i n n bo gaso n
Bæði þessi ákvæði undirstrika rétt nemenda til að hafa áhrif á þá þætti sem þá •
varðar sérstaklega. Rannsóknir sýna að þrátt fyrir þetta telja nemendur sig hafa
lítil áhrif á starf skólans en um leið er ljós vilji þeirra til að hafa meira um hlutina
að segja.
Til að viðhalda lýðræðinu í skólanum og þróa það er mikilvægt að nemendur •
taki þátt í hinni formlegu ákvörðunartöku eins og í t.d. í skólaráði. En þátttaka í
hinu formlega ákvörðunarferli er ekki nægjanleg. Nemendur þurfa að geta haft
áhrif á daglegt starf og á eigið nám ef þeir eiga að geta borið ábyrgð á því.
Ef nemendur eiga að hafa áhrif á skólastarfið í heild, og þar með á inntak kennsl-•
unnar, er augljóst að hið uppeldis- og kennslufræðilega starf þarf að taka breyt-
ingum.
Ýmis rök styðja aukin áhrif nemenda á ákvarðanir um skólastarf. Í fyrsta lagi telst það
til mannréttinda að geta haft áhrif á sína daglegu vinnu. Þetta á við um hina fullorðnu
í atvinnulífinu og þetta á einnig við um börn og unglinga í skólanum. Í öðru lagi snýst
þetta um lýðræðislegt uppeldi, lýðræðið vinnst ekki í eitt skipti fyrir öll. Það er stöð-
ugt verkefni og á hverjum tíma þarf að vinna að því og þróa það. Ef börn og unglingar
venjast því að vera tekin alvarlega af hinum fullorðnu, taka þátt í ákvörðunum og
bera ábyrgð á skólastarfinu, munu þau gera kröfu til þess að fá að vera þátttakendur
þegar þau yfirgefa skólann og verða reiðubúnari að bera ábyrgð. Þau verða einnig
komin með reynslu af samvinnu og ákvörðunartöku. Í þriðja lagi er það spurningin
um að hafa áhrif á eigið nám. Menntarannsóknir síðustu tuttugu ára hafa sýnt fram á
það, á sannfærandi hátt, að einstaklingurinn verður að hafa áhuga og vera virkur þátt-
takandi í því sem hann nemur til að þekkingin öðlist merkingu og búi áfram í huga
hans (Säljö, R. 2000).
Það styður einnig þetta sjónarmið að nemendur vita best sjálfir hvernig þeir starfa í
skólanum og hvaða aðferðir henta þeim best og hafa sjálfstæðar skoðanir á því hvaða
námsefni þau telja gagnist þeim best.
Að læra með öðrum
Maðurinn lærir í samskiptum við aðra, með því að fást við mynd annarra af veru-
leikanum mótast eigin mynd. Franski rithöfundurinn Marie Cardinal (1982, bls. 12)
hefur orðað þessa sýn á samræður á eftirfarandi hátt: „Þegar ég tala við þig þá er
ég ekki búin að hugsa til enda og tala síðan. Ég hugsa um leið og við tölum saman.
Það sem þú segir og það sem ég segi er hráefni í hugsunarferli sem á sér stað okkar á
milli.“
Nemandinn í skólanum tileinkar sér þekkingu í samræðum við samnemendur og
kennara sinn. Þau ræða saman, verða meðvituð um að það sé hægt að sjá hlutina á
ólíkan hátt, hægt sé að hafa ólíkan skilning á veruleikanum og ólíka reynslu. Á þenn-
an hátt er hægt að byggja upp fjölbreytta og ríka þekkingu sem allir eiga hlutdeild í.
Þessi sýn á samræður er mikilvægur jarðvegur fyrir lýðræðislega hugsun og vinnu-
brögð. Heimurinn verður ekki ríkari af því að allir verði eins og hafi líkan skilning.
Það auðgar tilveruna ef allir eru þátttakendur, með ólíka reynslu og nota ólíkar leiðir