Bjarmi - 01.09.2004, Blaðsíða 38

Ósanngjarnar áskanir og grímulaus
yfirgangur á sér einnig oftast staö án
margra vitna.
stööunni, jafnvel þó í hinu ytra
sjáist ekki breyting. Visst frelsi er
fengið og án þessa frelsis er varla
mögulegt að grípa tækifæri sem
gefast til þess að yfirgefa hinar
kúgandi aðstæður. Það er þetta
innra frelsi sem Páll postuli leggur
áherslu á, t.d um kristna þræla i
frumkirkjunni. Gagnvart kúgandi
safnaðarleiðtoga þarf sálræna
aftengingu til að losna undan valdi
hans.
Huliö vald
Það má vænta þess að sumir i
söfnuðinum sleppi vel þegar leiðtogi
beitir fólk ofbeldi, ekki síst ef um er
að ræða mann með tilhneigingu tii
siðblindu (psychopathy). Slíkir leiö-
togar, sem njóta gjarnan átaka, hafa
oft um sig eins konar hirð vensia-
fólks eða mikilvægra samverka-
manna. Það fólk nýtur nokkurs af
Ijómanum í kringum leiðtogann og
hefur meira frelsi en aðrir. Það sýnir
leiðtoganum eindregna hollustu og
þekkir vel sín takmörk. Dekkstu
hliðarnar á andlegri kúgun ieiðtog-
ans þekkir það lítiö (horfist a.m.k.
ekki í augu við þær) og það ver
hann öllum ásökunum.
Hann útskýrir gerðir sínar, að
þeim finnst, á trúverðugan hátt og
hvernig ýmis vandamál eru tilkomin
vegna breyskleika annarra. Ósann-
gjarnar áskanir og grímulaus yfir-
gangur á sér einnig oftast stað án
margra vitna. Slíkir leiðtogar njóta
persónutöfra (annars næðu þeir
ekki svo langt) og kunna aö slá á
ýmsa strengi til að halda áhrifum
sinum.
Til er þó að hinn raunverulegi
(siðblindi) valdafíkill dyljist meðal
„hirðfólksins". Þekkt er einnig að
framagjarnt og valdagráðugt fólk
yfirgefi ráðríkan leiðtoga ásamt hópi
fylgismanna til að ráðskast með í
nýjum söfnuði sem gjarnan er
sagður stofnaður um réttari kenn-
ingar.
Ein uppspretta ofurvalds trúar-
leiðtoga er oft sálgæsla og
persónuleg ráðgjöf sem getur orðið
tæki til að ráðskast með líf fólks á
þann veg að þarfir þess víki fyrir
hagsmunum hópsins eins og leiö-
toginn metur þá. Stjórnun og sál-
gæsla geta blandast saman, jafnvel
ósjálfrátt, þannig að úr verði mis-
notkun aðstöðu. í ýmsum framand-
legum sértrúarsöfnuðumi1'21 er
gengið ótrúlega langt í því að stýra
fólki og svipta það rétti til persónu-
legra ákvarðana, t.d. hvað varðar
tengsl við vini eða ættingja, fjármál
og jafnvel makaval. Stundum fær
leiðtoginn einhvers konar opinberun
eða túlkar guðsorð á þann veg að
sá sem leitar ráða eigi að komast
að tiltekinni niðurstöðu. Þetta er
mikið virðingarleysi gagnvart fólki.
Ráðríkir leiðtogar hefðbundnari
safnaða fara stundum yfir mörkin á
þessu sviði og óheilbrigðar sál-
gæsiuvenjur geta þróast, sérstak-
lega ef fólk er varað við að leita sál-
gæslu út fyrir söfnuðinn.
Ofurvaid leiðtoga í söfnuði er oft
að nokkru falið og erfitt að átta sig
á því eða gagnrýna þaö með rök-
um. Persónulegt áhrifavald getur
vegið þungt á metunum og hið
formlega valdakerfi áhrifalítið í
raun.8"31 Mikilvægt er að safnaðar-
leiðtogi beri ábyrgð gagnvart ein-
hverjum sem geta raunverulega lagt
mat á ástand mála og gripið inn i ef
ástæða er til. Þetta á sérstaklega
við í kirkjudeildum með mikið sjálf-
stæði safnaða eða trúarhópa (frí-
kirkjur) sem virka i reynd sem sjálf-
stæðar kirkjudeildir. Safnaðarstjórnir
eru gjarnan skipaðar fólki sem er
háð leiðtoganum sem hefur jafnvel
aðstöðu til að tryggja að einungis
sínir fylgismenn komist i þær. Leið-
toginn (forstöðumaðurinn) kann og
að takmarka vald slíkra stjórna með
því að skammta þeim upplýsingar.
Mikilvægt er að geta í alvöru áfrýjað
máli, sem varðar yfirgang leiðtoga.
Auðvitað kemur fyrir að trúar-
hópar og leiðtogar þeirra verði fyrir
ósanngjörnum ásökunum. En við
leiðtoga sem ráðskast með safnað-
arfólk er sjaldan hægt að rökræða,
annaðhvort lýtur fólk þeim eða yfir-
gefur þá vonsvikið, hneykslað og
oft niðurbrotið. Hvernig þessir leiö-
togar skilja og skynja samskiptin er
væntanlega annað mál.
Kenningin
Margvíslegar trúarhreyfingar eru
þekktar fyrir að ráðskast með fólk
svo að kalla má andlegt ofbeldi.
Jafnvel finnast dæmi þar sem efast
má um að tilgangur trúflokksins hafi
nokkurn tíma verið annar en auð-
söfnun og áhrifavald leiðoga
(Scientology). En burtséð frá slík-
um öfgum má spyrja hvort kenn-
ingarlegar áherslur skipti máli vegna
hættu á trúarlegu ofbeldi. Ætla má
að áhersla á, að tilteknir einstakling-
ar eða hópar fólks skipi einhvers
konar æðri flokk trúaðra í krafti
andlegrar reynslu eða trúarþroska,
stuðli fremur að grandaleysi gagn-
vart trúarlegu ofbeldi.
í þessu Ijósi má skoða sterka,
píetíska áherslu á að trúarlegt aftur-
hvarf sé afgerandi, ekki aðeins um
frelsun undan sekt syndarinnar
heldur einnig vald hennar á göngu
helgunarinnar. Sígild lúthersk
áhersla er hins vegar á hinn trúaða
sem „samtímis réttlættan og synd-
ara“ (og í þörf fyrir daglegt aftur-
hvarf). Þessi „lútherska” frelsun
varðar þá fyrst og fremst samskipt-
in við Guð („objektív“- staðan séð
frá Guði)."141 Áhersla á alveg nýja
stöðu trúaðs einstaklings til að
hafna freistingum kann að ýta undir
að hinum afartrúaða leiðtoga teljist
ekkert illt ætlandi og valdi hans þá
ekki settar skorður né hlustað á
ásakanir gegn honum.
Þvi hefur einnig verið haldið
fram að mikil áhersla á náðargjafir
fólks (leiðtoga) geti fært þeim óeðli-
legt vald yfir fólki. Sama virðist eiga
við ef persónutöfrar ráða frama
leiðtoga fremur en þroski og
reynsla. Einnig virðistt.d. vígsla
kaþólskra presta varpa slíkum trúar-
Ijóma á þá, að séu í þeirra hópi
menn með tilhneigingar til að mis-
nota fólk, þá séu þeir i ótrúlega
sterkri stöðu til þess. Fólk, sem
álítið er standa Guði einkar nærri,
öðlast traust sem gerir því kleift að
ráðskast með fólk umfram aðra og
gegn slíku fólki, ef það misbeitir
valdi sínu, er erfiðara að fá vernd
en ella væri. Sá sem kvartar undan
leiðtoga með geislabaug er ekki lík-
legur til að vera trúað og trúir vart
sjálfum sér heldur álítur vandann af
sínum völdum.
Hreyfingar sem kenndar eru við
„trú“ (trúarhreyfingin, velgengni-
38