Fréttablaðið - 05.02.2011, Blaðsíða 26

26 5. febrúar 2011 LAUGARDAGUR
FRAMHALD Á SÍÐU 28
Ó
öld var í þjóðlífinu
í byrjun árs 2009.
Þremur mánuðum
áður hafði almenn-
ingur horft upp á
spilaborgina sem
kallaðist fjármálakerfi hrynja til
grunna og fannst ekkert hafa gerst
síðan. Þolinmæðin gagnvart ráð-
þrota ríkisstjórn var á þrotum. Fólk-
ið kallaði „vanhæf ríkisstjórn“ og
krafðist kosninga en forystumenn
stjórnarflokkanna hlustuðu ekki.
Þegar Alþingi kom úr jólaleyfi 20.
janúar loguðu eldar á Austurvelli en
innandyra sagði Geir H. Haarde að
aðgerðir úr áætlunum fyrir heimili
og fyrirtæki væru smátt og smátt
að koma til framkvæmda.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir sagð-
ist vilja halda samstarfinu áfram en
í flokki hennar kraumaði óánægja.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, þá
nýkjörinn formaður Framsóknar-
flokksins, bar betra skynbragð á
ástandið en þau þaulreyndu Geir
og Ingibjörg og bauðst til að verja
stjórn Samfylkingarinnar og VG
falli.
Sigmundur skerst í leikinn
Ingibjörg Sólrún gaf í fyrstu lítið
fyrir hugmyndir um nýja ríkis-
stjórn en Geir sá í hvað stefndi og
lagði til að efnt yrði til kosninga en
stjórnin sæti fram að þeim. Í nokkra
daga mátu þau stöðuna og gerðu
kröfur hvort á annað um nauðsyn-
leg skilyrði fyrir áframhaldandi
samstarfi. Sjálfstæðisflokkurinn
vildi að ríkisútgjöldin yrðu skorin
niður um tugi milljarða til viðbót-
ar við þann mikla niðurskurð sem
ákveðinn var í fjárlögum ársins.
Samfylkingin lagði höfuðáherslu
á að Davíð Oddsson yrði rekinn úr
Seðlabankanum og að stefna skyldi
að umsókn um aðild að Evrópusam-
bandinu. Að endingu fór svo að upp
úr slitnaði og Samfylkingin og VG
mynduðu stjórn sem Framsóknar-
flokkurinn hét að verja vantrausti.
Jóhönnu Sigurðardóttur, elsta og
reyndasta þingmanni Samfylking-
arinnar, var falin forystan.
Darraðardans við Lækjargötu
Á þriðjudag voru tvö
ár liðin frá því að
ríkisstjórn Jóhönnu
Sigurðardóttur tók
við völdum í landinu.
Í aðdraganda stjórnar-
skiptanna var pólitískt
óveður í lofti og varla
er hægt að tala um að
rofað hafi til. Þvert á
móti; hver lægðin hefur
rekið aðra. Björn Þór
Sigbjörnsson fer yfir
tveggja ára valdatíð
Jóhönnu og ríkisstjórna
hennar.
2009
➜ 1.2. Ríkisstjórn Jóhönnu
tekur við.
➜ 3.2. Bankastjórar Seðla-
bankans beðnir um að hætta.
➜ 05.3. Afnám eftirlaunalaga
stjórnmálamanna samþykkt.
➜ 28.3. Jóhanna kjörin for-
maður Samfylkingarinnar.
➜ 25.4. Alþingiskosningar.
➜ 10.5. Önnur stjórn
Jóhönnu tekur við. Fjórir nýir
ráðherrar setjast í stjórnina,
tveir hætta.
➜ 6.6. Icesave-samningur
kynntur.
➜ 16.7. Alþingi samþykkir að
sækja um aðild ESB.
➜ 1.10. Ögmundur hættir,
Álfheiður tekur sæti hans.
➜ 6.10. Jóhanna biður þjóð-
ina afsökunar á vanrækslu
og andvaraleysi stjórnvalda í
aðdraganda hrunsins.
➜ 29.12. Icesave samþykkt á
Alþingi.
2010
➜ 4.3. Lög um gagnsæi
hlutafélaga og jafnari kynja-
hlutföll í stjórnum samþykkt.
➜ 16.6. Lög um þjóðarat-
kvæðagreiðslur samþykkt.
➜ 25.6. Lög um stjórnlaga-
þing samþykkt.
➜ 28.6. Ný hjúskaparlög
samþykkt.
➜ 2.9. Fjórir ráðherrar út,
Ögmundur og Guðbjartur inn.
➜ 8.9. Þráinn Bertelsson
gengur í VG.
➜ 10.9. Lög um fjármál
flokka og og frambjóðenda
samþykkt.
➜ 27.10. Kosið til stjórnlaga-
þings.
➜ 8.12. Nýtt Icesave-sam-
komulag gert.
➜ 16.12. Þrír þingmenn
VG sitja hjá við afgreiðslu
fjárlaga.
2011
➜ 25.1. Hæstiréttur ógildir
kosningu til stjórnlagaþings.
STÓRT OG SMÁTT Í TÍÐ
RÍKISSTJÓRNARINNAR
inn ófæran um að ráðast í og varð,
með öðru, til þess að hún sleit við
hann samstarfinu í janúar 2009.
Samvinna og sundrung
Í upphafi forsætisráðherratíðar
sinnar lagði Jóhanna Sigurðardóttir
talsvert upp úr samvinnu við stjórn-
arandstöðuna. Ákall um samstarf
þingheims alls var að finna fram-
arlega í fyrstu stefnuræðum hennar
en færðist aftar og var loks horfið
úr ræðunni síðastliðið haust.
Í henni sagði Jóhanna hins vegar
að aukin harka innan þings og
átök á milli þings og ríkisstjórn-
ar væru vandamál sem brýnt væri
að finna lausn á. Haustræðan var
flutt nokkrum dögum eftir að
Alþingi samþykkti að ákæra Geir
H. Haarde fyrir landsdómi. Sjálf
var Jóhanna á móti en Samfylking-
in skiptist til helminga í atkvæða-
greiðslunni.
Niðurstaðan hleypti illu blóði í
þingmenn Sjálfstæðisflokksins og
sumir úr þeirra hópi hétu ævarandi
andspyrnu við Samfylkinguna.
Nefnd að störfum
Eins og áður sagði ætlar ríkis-
stjórnin sér margháttaðar breyt-
ingar á samfélaginu. Ein þeirra er
breytt fiskveiðistjórnun. Taka á
aflaheimildir af útgerðum og endur-
ráðstafa þeim með nýjum hætti.
Þessi fyrir ætlan hefur mætt feiki-
legri andstöðu innan þings og utan.
Frumvarps er að vænta og ekki er
að fullu ljóst hvort stjórnin ætlar
að standa við stóru orðin í stjórnar-
sáttmálanum.
Breytt skattheimta – sem í sátt-
málanum heitir að dreifa byrðun-
um með sanngirni, jöfnuð og rétt-
læti að leiðarljósi – hefur að sama
skapi verið gagnrýnd harðlega.
En ríkisstjórnin hefur ekki aðeins
mátt þola gríðarlega mótstöðu
vegna aðgerða sinna eða áforma
heldur líka vegna aðgerðaleysis.
Það á ekki síst við um atvinnumálin
en atvinnuleysi er ennþá stórkost-
legt vandamál í samfélaginu og fátt
hefur verið gert til að vinna á því
bug svo nokkru nemi. Reyndar mun
nefnd vera að störfum.
Icesave í höfn
Nokkur af höfuðmálum ríkisstjórn-
arinnar hafa reynt talsvert á hana
og raunar samfélagið allt. Meðal
fyrstu verka Steingríms J. Sigfús-
sonar í fjármálaráðuneytinu var að
leita leiða til að semja um Icesave-
málið við Breta og Hollendinga og
tók hann málið slíkum tökum að
Jóhanna Sigurðardóttir var fyrst kjörin á þing fyrir Alþýðuflokkinn árið 1978 og hefur setið
óslitið síðan eða í 33 ár, lengst þingmanna. Til
gamans má nefna að yngsti núverandi ráðherr-
ann, Katrín Jakobsdóttir, var tveggja ára þegar
þingferill Jóhönnu hófst og Jóhanna hafði setið
í fjögur ár á þingi þegar yngsti núverandi
þingmaðurinn, Ásmundur Einar Daðason,
fæddist.
Jóhanna varð félagsmálaráðherra
1987 og sat í fjórum ríkisstjórnum til
1994, þegar hún sagði af sér og yfirgaf
Alþýðuflokkinn eftir ósætti við for-
mann hans, Jón Baldvin Hannibalsson.
1995 stofnaði Jóhanna Þjóðvaka,
sem varð aðili að Samfylkingunni.
Jóhanna varð félagsmálaráðherra á
ný 2007 og gegndi embætti til febrúar
2009 þegar hún varð forsætisráðherra.
Í ellefu ára ráðherratíð hefur Jóhanna
setið í sjö ríkisstjórnum með fimm sam-
starfsflokkum og samtals 45 ráðherrum.
33 ÁR Á ÞINGI, 22 ÚTI Í SAL, 11 VIÐ HÁBORÐIÐ
Miklar væntingar
Allar aðstæður voru með mikl-
um ólíkindum þegar Jóhanna
varð forsætisráðherra 1. febrú-
ar 2009. Vandamál hvert sem litið
var. Atvinnulífið var stórkostlega
laskað, fjöldagjaldþrot fyrirtækja
blöstu við með tilheyrandi atvinnu-
leysi og tekjubresti fólks og hrun í
tekjum ríkis og sveitarfélaga var
staðreynd. Við bættust allar erf-
iðu tilfinningarnar sem brutust út í
fólki vegna ástandsins; kvíði, reiði
og sorg. Væntingarnar sem gerð-
ar voru til ríkisstjórnarinnar voru
miklar.
Ný stjórn, sem mynduð var til að
starfa í tæpa 90 daga, lagði fyrst í
stað ekki sérstaka áherslu á vinstri
pólitík. Hún sagði verkefni sitt fyrst
og fremst að endurreisa efnahags-
lífið, ráðast í aðgerðir til bjargar
heimilum og atvinnulífi og auka
lýðræðið. Fyrst á dagskrá var þó
að reka Davíð Oddsson úr Seðla-
bankanum.
Davíð rekinn
Í ríkisstjórninni sátu fjórir ráð-
herrar úr hvorum stjórnarflokki
og utanþingsráðherrarnir Gylfi
Magnússon og Ragna Árnadóttir.
Var þeim ætlað að veita stjórninni
faglegan blæ enda sérfróð um efna-
hagsmál annars vegar og málefni er
heyrðu undir dómsmálaráðuneyt-
ið hins vegar. Voru áratugir síðan
óflokksbundnir ráðherrar höfðu
setið í ríkis stjórn Íslands.
Stjórnin var varfærin í aðgerðum,
ef frá er talin brottvikning seðla-
bankastjóranna, Davíðs og hinna
tveggja. Skipaðar voru nefndir um
ýmis málefni, til dæmis Evrópu-
mál og stjórnarskrármál, og ráð-
ist í tiltölulega veigalítil verkefni í
samræmi við verkefnaskrána. Ríkis-
stjórnin var enda fyrst og fremst
mynduð til að skapa ró í samfélag-
inu og veita nauðsynlega forystu
fram að kosningunum í lok apríl.
Norræn velferðarstjórn
Stjórnarflokkarnir gengu óbundnir
til kosninga, eins og það heitir, en
forystumenn þeirra drógu ekki dul
á þann vilja sinn að halda samstarf-
inu áfram, fengist til þess nægur
þingstyrkur. Og sú varð raunin,
Samfylkingin bætti við sig tveim-
ur þingmönnum, VG vann kosninga-
sigur og bætti við sig fimm en Sjálf-
stæðisflokkurinn galt afhroð og
tapaði níu þingsætum.
Ný ríkisstjórn Jóhönnu með fimm
manna þingmeirihluta tók við 10.
maí og valdi Norræna húsið til að
kynna stefnuyfirlýsinguna.
Nú kvað við nýjan tón, varleg-
heitunum var ekki fyrir að fara,
markmiðið var ekki að stuðla að ró
í samfélaginu. Nýja ríkisstjórnin
skilgreindi sig sem „norræna vel-
ferðarstjórn“, hún sagði (eins og
rétt var) að hún væri fyrsta hreina
vinstri stjórnin og hét að starfa í
anda þess. Ný gildi jöfnuðar, félags-
legs réttlætis, samhjálpar, sjálf-
bærrar þróunar, kvenfrelsis, sið-
bótar og lýðræðis skyldu leidd til
öndvegis. Taka ætti almannahags-
muni fram yfir sérhagsmuni. Í
stuttu máli má segja að ríkisstjórn-
in hafi ætlað sér – og hún ætlar sér
enn – að umbylta samfélaginu. Færa
það frá hægri til vinstri, frá kapít-
alisma til kommúnisma, vilja sjálf-
sagt einhverjir orða það. Og auðvit-
að slá skjaldborg um heimilin.
Brýnasta verkið tók tvö ár
Þótt fyrri ríkisstjórn Jóhönnu hafi
í orði kveðnu verið mynduð til að
endurreisa efnahagslífið og ráðast
í nauðsynlegar aðgerðir heimilum
og fyrirtækjum til heilla fór það nú
svo að þegar nýja stjórnin tók við
þremur mánuðum síðar voru þau
sömu mál enn forgangsverkefni. En
Davíð var sannarlega kominn út úr
Seðlabankanum.
Reyndin er svo sú að nítján mán-
uðir liðu þar til loksins var gengið
frá því sem heitir „Víðtækar aðgerð-
ir vegna skulda- og greiðsluvanda
heimilanna“ og enn eru meinbugir á
að þær aðgerðir komist almennilega
til framkvæmda. Örstutt er líka
síðan sambærilegar lausnir fyrir
smá og meðalstór fyrirtæki voru
kynntar. Það tók sem sagt næstum
tvö ár að finna endanlega lausn á
þessum brýnu forgangsmálum sem
Samfylkingin mat Sjálfstæðisflokk-
FR
ÉT
TA
B
LA
Ð
IÐ
/G
VA