Frjáls verslun - 01.05.2003, Blaðsíða 68

LÍFEYRISSJÓÐIR í HLUTflFELÖGUIVI
varðveita og ávaxta eins vel og þeir geta. Vátryggingafélög
eru áberandi sem hluthafar á Islandi og hafa ekki síður skip-
að menn í stjórnir en lífeyrissjóðirnir," segir hann.
Hæfir menn Ohætt er að fullyrða að viðmælendur Fijálsrar
verslunar eru sammála um að í öllum tilfellum sé aðalatriðið
að hæfir menn séu valdir í stjórnir fyrirtækja, hvort sem þeir
koma frá lífeyrissjóðunum sjálfum eða séu utanaðkomandi
fulltrúar þeirra. Hvað telst hæfur maður er örlítið flóknara
mál sem erfitt er að fara út í. Það virðist þó almennt vera skiln-
ingur viðmælenda að hafi menn reynslu úr fyrirtækjarekstri
og þyki líklegir til að leggja fyrirtækinu lið þá sé það af hinu
góða. Mestu skipti að viðkomandi hafi eitthvað fram að færa
sem geti gert fyrirtækinu gagn og átt þátt í að auka arð-
semina. Og ef viðkomandi á stóran hlut í fyrirtækinu þá er
erfitt að ganga framhjá honum. En það er ekki þar með sagt
að hann sé endilega hæfur. Hann er þá fenginn í stjórnina
alfarið á grundvelli eignarhlutar síns.
Sigurður Bragi Bragason, framkvæmdastjóri Plastprents,
telur að ráða beri þann hæfasta hverju sinni. Ef ekki finnist
slíkur maður innan lífeyrissjóðanna þá eigi að leita utan
þeirra. „Mér finnst það vera grundvallaratriði að fagráðning
eigi sér stað. Það gengur ekki að lífeyrissjóðir skipi menn í
stjórnir fyrirtækja út af öðru en eigin verðleikum. Sem fram-
kvæmdastjóri vonast ég tíl þess að sljórnin hjálpi mér á sem
flestum sviðum rekstrarins og komi sem víðast að honum.
Upplýsingastreymi er orðið það mikið í flestum fyrirtækjum
að stjórnin veit hvað er að gerast og getur tekið þátt í öllum
meiriháttar ákvörðunum. Lífeyrissjóðir eiga ekki að velja ein-
hvern sem er aðeins augu og eyru viðkomandi lífeyrissjóðs
heldur jafnframt hæfur til að leggja viðkomandi fyrirtæki lið.
Stjórnarmaður sem ekkert leggur til málanna er viðkomandi
félagi engin hjálp. Hann er bara eftirlitsaðili með fjárfesting-
unni. Maður sem er fagstjórnandi og hefur reynslu og
menntun af stjórnun leggur fyrirtækinu meira lið og gerir þar
með fjárfestinguna verðmætari fyrir viðkomandi lífeyrissjóð,"
segir Sigurður Bragi.
Þegar samið er um launakjör forstjóra er farið eftir mark-
aðsaðstæðum hverju sinni og oftast er formanni stjórnar falið
að ganga frá samningum við viðkomandi. Sigurður Bragi
segir það hagkvæmara að ráða hæfan forstjóra, sem jafnframt
er dýr, ef það skili fyrirtækinu meira en ódýr forstjóri en því
miður fari launin ekki alltaf eftir gæðum. „Eg sé ekki að það
fari alltaf eftir því hvernig menn hafa staðið sig, stundum
finnst mér það jafnvel öfugt. Eg hef séð forstjóra sem mér
finnst ekki skila nógu góðu búi fá hærri laun og starfsloka-
samninga en menn sem hafa skilað góðu búi. Laun eru alltaf
samningsatriði og ég veit ekki hvers konar stjórn það er sem
notar það ekki gegn forstjóranum ef hann skilar slæmu búi.
Ef stjórn semur við sinn undirmann sem hefur reynst slakur
um góðan starfslokasamning þá er hún slök við mannaráðn-
ingar. Sama gildir um ráðningar í stjórn félags. Upp í hugann
koma t.d. laun stjórnar Landssímans sem ég tel alltof há og í
engum takti við önnur stjórnarlaun í landinu. Þarna er rikis-
rekið fyrirtæki og ábyrgð stjórnar því takmörkuð, sama
hvaða uppákomur verða hjá félaginu,“ segir hann. 33
Biýnt að auka lýðræðið
Tvö sjónarmið eru uppi. Annars vegar það að lífeyrissjóðir
eigi ekki að hafa of mikil áhrif vegna þess þeir sækjast
eftir ávöxtun, ekki stjórnun, fyrir nú utan það að margir
félagsmenn lífeyrissjóða vinna hjá fyrirtækjum og stjórnar-
menn geta lent í árekstri ef sjónarmið um arðsemi og laun
starfsmanna rekast á. Svo er hitt sjónarmiðið að ef lífeyris-
sjóðir taka ekki þátt í stjórnum þá gefa þeir hluthöfum með
lítinn hlut sterka stöðu sem getur verið óeðlilegt. Ef sjóðir
ákveða að taka þátt í stjórnum fyrirtækja þá er spurning
hvaða menn eru valdir í stjórn, hvort það er framkvæmda-
stjórinn, aðrir starfsmenn, stjórnarmenn eða jafnvel utan-
aðkomandi sérfræðingar. Þetta er sjónarmið sem ekki er full-
rætt hér á landi. Töluverð hætta er á því að vandamál fyrir-
tækisins fari að móta stefnu íjárfestisins, í þessu tilfelli lífeyr-
issjóðsins, ef forráðamenn lífeyrissjóðsins eru í stjórnum
fyrirtækja og að lífeyrissjóðirnir verði fengnir til að setja
meiri peninga í fyrirtækið þegar vandi steðjar að og ekki
verði gætt nægilegrar varkárni eða skynsemi. Mörg sjónar-
mið togast á og enginn kostur er góður," segir Pétur Blöndal
alþingismaður.
Pétur telur nauðsynlegt að huga að því hver eigandi Ijár-
ins er. Ef eigandinn kemur að fyrirtækinu þá muni hann
gæta þess að arðsemissjónarmið verði ríkjandi. „Hann mun
ekki láta völd eða vandræði hafa áhrif á sig því hann vill arð
á sitt fé,“ segir hann og telur brýnt að auka lýðræði og gera
sjóðfélaga virkari og meðvitaðri um málefni sjóðanna og þar
með fyrirtækjanna sem þeir eiga í. Einnig komi til greina að
fara þá leið að sjóðfélagi geti valið sér lífeyrissjóð. Sjóðfélagar
muni þá streyma í þá lífeyrissjóði sem sýna góða ávöxtun og
það muni síðan neyða stjórnir annarra sjóða til að hafa
ávöxtunarsjónarmiðin í forgrunni.
„Ef stjórnir lífeyrissjóða tilnefna sjálfa sig eða starfsmenn
sína í stjórnir hlutafélaga býður það heim baktjaldamakki
eða spillingu. Yiðkomandi fá þá völd fyrir peninga sem þeir
eiga ekkert í. Hinn kosturinn er sá að sjóðurinn fengi utan-
aðkomandi menn í stjórn sem standa og falla með sínum
gjörðum. Þessa menn væri hægt að skipta um ef þeir standa
sig ekki vel. Þetta held ég að sé gæfulegasta lausnin. Hin
lausnin, að taka ekki þátt í stjórnum lífeyrissjóða, hefur þann
ókost að tiltölulega litlir hluthafar hafa mikil völd og þá
myndu menn vilja kaupa í fyrirtækjum, sem lífeyrissjóðir
eiga stóran hlut í, til að fá völdin.“ 33
68