17. júní - 17.06.1937, Blaðsíða 21

Halldór Kiljan Laxness:
Ungmennafélögin og frelsisbaráttan.
Mitt í önnum dagsins spyr ritstjórn „17. júní“ hvort ég vilji láta
uppi álit mitt um Ungmennafélögin, fortíð þeirra og framtíðarhlut-
verk. Mér er ánægja að gera það.
Eg lít svo á, að Ungmennafélögin hafi átt mjög sterkan þátt í þjóð-
arvakningunni, sem réði úrslitunum í þeirri baráttu almennings á íslandi
gegn framandi valdi, sem lauk 1918. Ungmennafélögin áttu sinn ómetan-
lega þátt í að vekja almenning til endurmats á innlendum verðmætum
og íslenzku þjóðerni. Ungmennafélögin vöktu æskuna í öllum héröðum
landsins til framsóknar, til vaxandi kröfuhörku á menningarlegum svið-
um, og um leið og þau kenndu æskumönnum að meta sitt eigið einstak-
lingseðli og leggja rækt við það, kölluðu þau einstaklingana fram úr fá-
sinninu og hófu skilning þeirra til aukins þroska á sviði félagsmálanna.
Þau hófu sveitaæskuna til skilnings á því, að það er ekki íslenzkum al-
menningi sæmandi að hlíta nokkru valdi öðru en sínu eigin. Þau hófu æsk-
una til þeirrar vitundar, að valdið yfir íslandi tilheyrir almenningi á ís-
landi, og hamingja hans er falin í því, að kunna að beita þessu valdi sér í
hag. Viðhorf ungmennafélaganna frá upphafi var það, að það vald, sem
væri ekki sprottið upp úr frjálsum samtökum upplýstrar alþýðu, mennt-
aðrar þjóðar í eigin landi, það væri framandi vald, og um leið fjandsam-
legt vald. Ungmennafélögin skildu, að íslendingar eru of fáir til þess að
hafa efni á að ala sljóan múg, sem í þrotlausri heimskú lætur sér gott
þykja að þræla æfilangt eins og nokkurskonar blindaðir fangar framandi
valds, hvort heldur þetta vald er sérréttindaþjóð eða sérréttindastétt. Þau