17. júní - 17.06.1937, Síða 27

25
rök að því, að fyrir menningarþjóðir með fjölþættum félags- og atvinnu-
háttum eru skólarnir óhjákvæmilegir hyrningarsteinar viðhalds og
framfara. Hann b.enti á, að í hendur þyrfti að haldast skólar fyrir al-
menning, svo sem barnaskólar og bændaskólar, skólar fyrir ýmiskonar
sérfræði, svo sem iðjugreinar og verzlun, og loks hinar æðstu mennta-
stofnanir, þar sem vísindin skipuðu öndvegi. Þá lagði hann enn áherzlu
á, að stjórn skólamálanna og eftirlit með skólastarfinu ætti að vera
áhi'ifamikið, liðugt í vöfum, og auðvitað með aðsetur í landinu sjálfu.
*
Jón nefnir táknandi dæmi um skrifstofustjórn íslenzkra skólamála í
höndum Dana: ,,Um haustið 1839 kom bréf skólastjórnarráðsins til ís-
lands um að gefa skyldi út skírslur um ástand skólanna. Um vorið 1840
kom bréf um það, í hvaða broti skírslurnar ætti að vera, en þá vantaði
nú á íslandi nýtt boðorð um það, hvort skírslan ætti að vera á íslenzku
eða dönsku, og fyrir því það var ekki fengið, gat ekki komið nein skírsla
það ár (1839—1840). 29. júní 1840 skrifar Lector til skólastjórnar-
ráðinu, að spyrja um á hvaða máli skírslan ætti að vera, og 15. maí
1841 kom svar aptur, að skirslan ætti að vera á íslenzku"1).
Síðan á dögum Jóns Sigurðssonar hafa miklar og margvíslegar
framfarir orðið í skólamálum vorum: Innlendur háskóli, endurbættur
menntaskólinn í Reykjavík og annar reistur á Akureyri, gagnfræðaskól-
ar, héraðsskólar, bændaskólar, kennaraskóli, kvennaskólar og margs-
konar sérfræðiskólar, og loks fjöldi barnaskóla víðsvegar um landið.
Það er ekkert efamál, að Jón Sigurðsson myndi hafa glaðzt innilega
yfir því, að sjá öll þessi menningartæki blómgast í landinu. Hitt er
annað mál, hvort hann hefði talið uppeldis- og skólamálum vorum
komið í æskilegt horf. Ummæli Jóns í nefndri ritgerð, gefa hér um á-
kveðnar bendingar:
„. . . en það er þó nauðsynlegt, að vér gjörum oss fulla og skíra
grein fyrir, hversu á stendur skólum yfirhöfuð, hverr tilgangur þeirra
sé, um leið og vér höfum hliðsjón af ætlunarverkum skóla í öðrum
löndum, því einungis með því að bera lögun skólans saman við það,
sem hún ætti að vera, og það sem aðrir ná á vorri öld, getum vér séð
hversu hagur hans er, og hverja stefhu vér eigum að taka í umbótinni,
en ekki sézt það glöggliga á því, einungis að bera ástand hans nú sam-
an við það sem það hefir verið“2).
Þegar litið er á málið frá þessu háleita sjónarmiði Jóns Sigurðs-
sonar, sjáum vér strax, að þrátt fyrir miklar framfarir undanfarinna
ára fer því mjög fjarri, að við svo búið megi standa stundinni lengur.

]) Ný félagsrit II. árg. bls, 150.
-) Op. cit. bls. 69—70.