Morgunblaðið - 17.05.2009, Blaðsíða 34

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. MAÍ 2009
ÞEIR sem starfa
ekki í heilbrigðisgeir-
anum eiga erfitt með að
átta sig á hvað er verið
að tala um þegar girð-
ingar á milli heilbrigð-
isstétta eru ræddar.
Lái þeim það hver sem
vill. Málið er ekki ein-
falt og línan hárfín. Oft
fer það eftir stað, stund
og einstaklingum hvort
girðingum er viðhaldið
eða þær látnar falla.
Fagstéttir
Það eru rúmlega 30 heilbrigð-
isstéttir til í landinu og því ansi mikið
af girðingum hér og þar. Til að heil-
brigðiskerfið verði sem best rekið,
bæði í fjárhagslegu tilliti og með
þjónustu í huga, verða verkferlar
stétta að skarast á stundum, án þess
að allt ætli um koll að keyra. Hver
fagstétt hefur ákveðin verksvið en
önnur eru á reiki. Sem dæmi fram-
kvæmir hvorki hjúkrunarfræðingur
né sjúkraliði aðgerð. Sjúkraliði
saumar ekki saman sár, en það gerir
hjúkrunarfræðingur og læknir.
Mörg verk gætu fleiri en ein stétt
sinnt, án þess að troða nokkrum um
tær.
Hvaða verk
Í þessari umfjöllun minni tek ég
starf á dvalarheimili sem dæmi.
Sjúkraliði með starfsreynslu og sí-
menntun að baki hefur bætt þekk-
ingu sína og hæfni í starfi. Slíka þró-
un þarf að meta að
verðleikum inni á stofn-
un. Í dag má sjúkraliði
ekki mæla sykurmagn í
blóði og gefa insúlín úr
penna, nema hafa tekið
sérnám í öldr-
unarhjúkrun. Samt
sem áður hafa sjúkra-
liðar gert þetta til
fjölda ára víða um land,
enda ekki flóknir verk-
ferlar. Ef sjúkraliði er
með sykursýki sér
hann um eigin mælingu
og insúlíngjöf, en hon-
um er það meinað þegar hann kemur
inn sem sjúkraliði á stofunun. Börn
sjá um þetta sjálf séu þau með syk-
ursýki. Innan fötlunargeirans sjá
starfsmenn um verkið og þar starfar
ekki hjúkrunarmenntað fólk. Hér er
dæmi um girðingu sem hefur verið
viðloðandi milli heilbrigðisstétta í
mörg herrans ár og tímabært er að
fella. Sykurmæling og insúlingjöf á
að vera hluti af verksviði sjúkraliða.
Skiptum á milli
RAI-mat er matskerfi sem mælir
raunverulegan aðbúnað íbúa á stofn-
un. Kerfið var þýtt og staðfært frá
útlöndum og er það vel. Lengi vel var
talið að eingöngu hjúkrunarfræð-
ingar gætu fyllt þetta mat út, en sem
betur fer er breyting orðin þar á.
Sjúkraliðar hafa í auknu mæli komið
að vinnunni, þó ekki alls staðar.
Sjúkraliði starfar mun meira við að-
hlynningu en hjúkrunarfræðingur og
situr þar af leiðandi inni með töluvert
af þeim upplýsingum sem þarf til að
skrá inn í huta af RAI-mati. Í stað
þess að hjúkrunarfræðingur og
sjúkraliði sitji hlið við hlið og setji
upplýsingarnar inn, er nær að
sjúkraliðinn skrái upplýsingarnar.
Hjúkrunarfræðingur getur þá sinnt
öðrum störfum á meðan. Hér þarf
hvorki háskólamenntun né sérnám í
hjúkrun aldraðra til að skilja hvað
um er að vera.
Nýtum þekkingu
Það er mikil þekking fyrir hendi
hjá heilbrigðisstarfsmönnum um allt
land. Ég tel, að við séum föst í viðjum
vanans og þeirri hræðslu að engu
megi breyta. Leyfum starfsmönnum
heilbrigðisstofnana að nýta þá hæfni
og færni sem þeir hafa öðlast gegn-
um áralangt starf og símenntun. Það
er vitað að þekkingar aflar maður sér
víðar en í formlegu námi. Það eru
ekki bara girðingar á milli sjúkraliða
og hjúkrunarfræðinga, þær er víða
að finna í heilbrigðiskerfinu. Það er
von mín að ráðherra heilbrigðismála
sjái ástæðu til að vinna að niðurrifi
girðinga, skjólstæðingum stéttanna
til heilla og ekki síður til að nota fjár-
magn þjóðarinnar betur er nú er
gert.
Girðingar á milli
heilbrigðisstarfsmanna
Eftir Helgu Dögg
Sverrisdóttur » Girðingar á milli
stétta þarf að fella.
Með því næst betri nýt-
ing á starfskröftum heil-
brigðisstofnana og fjár-
magni þeirra.
Helga Dögg
Sverrisdóttir
Höfundur er M.Ed.
í menntunarfræði og sjúkraliði.
SJÁVARÚTVEG-
URINN á Íslandi er
líklega staddur í verri
ógöngum en nokkru
sinni áður. Löggjöf um
stjórn fiskveiða er stór-
lega gölluð vegna ófull-
nægjandi ákvæða um
framsal veiðiheimilda.
Í 20 ár hafa allar við-
horfskannanir sýnt
mikla óánægju almenn-
ings með kerfið og um 80% vilja
breyta því eða leggja það niður. Fyr-
ir réttum 10 árum var ráðist í heild-
arendurskoðun laganna. Nið-
urstaðan varð eftir mikil átök að hafa
kerfið óbreytt en leggja á svonefnt
veiðigjald sem greiðslu fyrir afnotin
af veiðiheimildunum til þess að friða
gagnrýnendur kerfisins. Heimildir
til framsals hafa verið að mestu
óskertar á þessum tíma og leigu-
gjaldið hefur verið á bilinu 150-250
kr. Fyrir hvert kg af þorski. Hand-
hafi veiðiheimildanna skilar aðeins
1-2% af leigunni til ríkisins en heldur
eftir ríflega 98%. Veiðigjaldið var
aldrei svar gagnrýnendanna við
ágöllum kerfisins heldur svonefnd
sátt boðin fram af LÍÚ og þáverandi
ríkisstjórnarflokkum. Sátt sem var
svo aldrei staðið við og reyndist
svikasátt. Almenningur var blekkt-
ur. Þessi svik hafa reynst íslensku
þjóðarbúi og sjávarútveginum dýr-
keypt. Fimm hundruð milljarða
króna skuldir sjávarútvegsfyr-
irtækja segja alla söguna. Það var
hægt að komast hjá þessum ógöng-
um og þeir bera mikla ábyrgð sem
komu í veg fyrir það.
Fimm ástæður
Ég vil nefna fimm ástæður fyrir
því að ráðast verður í róttækar
breytingar. Sú fyrsta er að framsalið
var strax í upphafi óréttlátt. Það
færði handhöfum veiðiheimilda vald
til þess að velja þriðja aðila sem fengi
aðgang að fiskimið-
unum gegn gjaldi. Þeg-
ar veiðar voru tak-
markaðar árið 1984 var
það eðlileg ráðstöfun að
þeir sem höfðu verið að
stunda veiðar fengju
úthlutað veiðirétti. Það
gerði þeim kleift að
stunda áfram það sem
þeir höfðu verið að
gera, að veiða fisk og
vinna. En með framsal-
inu, sem tekið var upp
árið 1990, varð eðl-
isbreyting á kerfinu og þá átti að
byrja upp á nýtt með nýju úthlut-
unarkerfi. Það er óréttlátt að nýir út-
gerðarmenn séu þeim eldri algerlega
háðir um aðgang að heimildum. Það
er óréttlátt að nokkur stór útgerð-
arfyrirtæki hafi árum saman aflað
sér gríðarlegra tekna með leigu
kvóta án nokkurs tilkostnaðar. Út-
gerðirnar sem greiða leiguna og
veiða fiskinn eru verr stödd sem því
nemur. Það er ekki sanngjarnt sam-
keppnisumhverfi.
Önnur ástæða fyrir breytingum er
sú að framsalið hefur leitt til þess að
skuldir atvinnugreinarinnar hafa
fimmfaldast á 15 árum og eru nú um
500 milljarðar króna. Framsalið
leiddi að sönnu til hagræðingar en
hún var öll tekin út strax og henni
eytt og það langt fram í tímann. Eftir
eru skuldirnar sem hafa farið vax-
andi með hverju árinu. Þær verða
ekki greiddar nema með því að
ganga á hlut launamanna í sjávar-
útvegi. Það þarf ekki mikla snillinga
til þess að stofna til skulda, það reyn-
ir fyrst á menn í atvinnurekstri þeg-
ar þarf að borga.
Þriðja ástæðan er að andvirði
verðmætanna í veiðiheimildunum
hvarf út úr greininni. Það reyndist
bábilja að verðmætin yrðu áfram í
greininni þótt þau flyttust milli fyr-
irtækja við sölu. Peningarnir voru
teknir út og fluttir í annað. Athygl-
isvert er að fjármunirnir hafa mest
verið notaðir til fjárfestingar á höf-
uðborgarsvæðinu eða erlendis en
sáralítið á landsbyggðinni. Skulda-
söfnunin í sjávarútveginum hefur
styrkt höfuðborgarsvæðið en er
fyrst og fremst klafi á landsbyggð-
inni.
Fjórða ástæðan er að smánarlega
lágir skattar voru greiddir af öllum
þessum peningum sem teknir hafa
verið út úr sjávarútveginum. Stofnuð
voru félög um hlutabréfaeignina og
þau gengu kaupum og sölum. Felld-
ur var niður tekjuskattur af sölu-
hagnaði bréfanna og látið duga að
innheimta 10% fjármagnstekjuskatt.
Þessu til viðbótar voru félögin sum
hver a.m.k. færð til heimilis í skat-
taparadísum erlendis og af um-
svifum þeirra fengust engir skattar.
Loks skal nefndur sá skaði sem
framsal veiðiheimilda hefur haft á
verðmæti fasteigna einstaklinga í
einstökum byggðarlögum og lækk-
andi atvinnutekjur þeirra. Skaðinn
er gríðarlegur og nemur mörgum
tugum milljarða króna og fólkið hef-
ur þurft að bera þann skaða alger-
lega óbættan. Þróunin í sjávarútvegi
er langveigamesta ástæðan fyrir því
hvernig komið er þótt það séu auð-
vitað fleiri ástæður sem koma til.
Ávinningurinn af framsalinu var
einkavæddur en tapið bera ein-
staklingarnir. Ábyrgðarlausar regl-
ur um framsal veiðiheimilda og
ótímabundin úthlutun þeirra eru höf-
uðorsökin fyrir því hvernig komið er.
Það mun aldrei þrífast heilbrigður
rekstur í svo gölluðu umhverfi.
Út úr ógöngunum
Eftir Kristin H.
Gunnarsson » Ábyrgðarlausar
reglur um framsal
veiðiheimilda og ótíma-
bundin úthlutun þeirra
eru höfuðorsökin fyrir
því hvernig komið er.
Kristinn H. Gunnarsson
Höfundur er fv. alþm. og sat í síðustu
nefnd um endurskoðun laga um
stjórn fiskveiða.